Overal in de westerse wereld wordt gewaarschuwd voor rechtsextremistische groepen en eenlingen. Liberale democratieën wereldwijd worstelen met de opkomst van rechtsextremisme. Zembla onderzocht deze wereld voor de uitzending Netwerk van Haat en kwam zo ook de boekenkast van de beweging op het spoor.
Jonge mannen die inloggen op het nazistische Stormfront transformeren in korte tijd van onzekere types tot geharnaste fascisten. Dat doen ze niet alleen maar in een online wereld die is ingericht op radicalisering. De AIVD en de NCTV waarschuwen voor de kans op geweld.
In Maar dat mag je niet zeggen beschrijft Nikki Sterkenburg haar tocht langs neonazistische ‘hipsters’ en jongeren die een blanke heilstaat nastreven. Een onderzoek dat ze begon als journalist en waarop ze woensdag promoveert.
Hij snapt dat zijn online teksten verschrikkelijk overkomen, maar bestrijdt een slecht mens te zijn. Een 40-jarige man uit Dordrecht moest vandaag voor de rechter verschijnen, onder meer omdat hij politici en politieagenten bedreigde op sociale media. Hij zit daarvoor sinds december vast op de terroristenafdeling van de gevangenis in Vught.
Door de dood van zijn hondje knapte er iets in het hoofd van de Dordtse terreurverdachte Floris N. Dat verklaarde de 41-jarige maandag in de extra beveiligde rechtbank van Rotterdam. Hij verscheen daar voor het eerst op verdenking van het voorbereiden van of dreigen met terroristische misdrijven. ,,Ik ben geen slecht mens’’, vertelde hij de rechters vanuit de terroristenafdeling in de gevangenis van Vught.
Twee jonge mannen moeten vandaag voor de rechter komen, omdat ze in verband worden gebracht met The Base, een rechts-extremistische terroristische organisatie. Hun Siege-cultuur roept op tot een rassenoorlog.
Prominente senatoren en europarlementariërs van Forum voor Democratie willen dat partijleider Thierry Baudet harder optreedt tegen racisme en antisemitisme binnen jongerenclub JFVD. Het is voor het eerst dat zoveel partijgenoten openlijke kritiek uiten op de aanpak van de FVD-top.
Als voorzitter van de FvD-jongerenafdeling liet Freek Jansen leden met homofobe en extreemrechtse ideeën blijven terwijl hij klokkenluiders royeerde. De jonge aanhang blijft extremistische ideeën verspreiden.
Vorige week waarschuwde de NCTV voor de radicalisering van extreemrechts en viruswaanzinnigen. Daarbij werd in het bijzonder gewezen op de rol van de ‘ultraconservatieve’ uitgeverij de Blauwe Tijger. Wat is de Blauwe Tijger voor club?
In de onder-onssfeer van appgroepen bieden leden van jongerenpartijen tegen elkaar op met extreme berichten. Die lekken nogal eens uit – met vergaande consequenties.
Twitter heeft meer dan vijftig rechts-extremistische accounts van het sociale medium verbannen, waaronder de in Nederland actieve groepen Identitair Verzet en Voorpost. De accounts overtraden de regels omtrent “gewelddadig extremisme”, meldt Twitter aan NBC News.
DEN HAAG – Een voormalige beveiliger van HTM is veroordeeld tot een celstraf van 24 maanden, waarvan acht maanden voorwaardelijk, omdat hij collega’s tijdens een ruzie bedreigde met een terroristisch misdrijf. Ook heeft hij zich volgens de rechtbank schuldig gemaakt aan verboden wapenbezit.
Forum voor Democratie heeft drie leden uit de partij gezet omdat zij ‘volstrekt onacceptabele’ whatsappjes hebben gepost in appgroepen van FvD of zijn jongerenbeweging. Drie anderen zijn geschorst, laat de partij weten.
Nederland kent een ‘online opleving’ van rechts-extremisme. ,,Nederlanders zijn lid van internationale onlinegroepen waarin aanslagplegers en hun sympathisanten elkaar vinden”, zo meldt inlichtingendienst AIVD in haar jaarverslag over 2019.
Binnen de JFVD, de jongerenbeweging van Forum voor Democratie, is sprake van ‘rechts-radicaal gedachtengoed’. Dat schrijven bezorgde leden aan het bestuur. In speciale appgroepen worden volgens hen structureel ‘fascistische’ en ‘antisemitische’ uitspraken gedaan. Het hoofdbestuur van FvD stelt een intern onderzoek in naar de kwestie. Ton F. van Dijk kreeg de apps in handen en doet verslag.
Ophef de dag voor Pasen. Thierry Baudet was bij GeenStijl verschenen en jawel, z’n masker viel weer eens af.
Waar radicaal- en extreemrechtse activisten twintig jaar geleden in een sociaal isolement verkeerden, is dat anno 2020 allang niet meer het geval, schrijft Nikki Sterkenburg, die op dit onderwerp promoveert. Met een nieuw uiterlijk en aangepaste boodschap halen hun standpunten zelfs het parlement. ‘We hebben gewoon gelijk gekregen.’
Kiezers van populistische partijen zijn beduidend vatbaarder voor samenzweringstheorieën dan die van PvdA, GroenLinks en D66.
Extreem-rechts terrorisme. De terreuroproep van de aanslagpleger in het Nieuw-Zeelandse Christchurch is vertaald. Het ‘agressieve internetdiscours’ kan volgens de NCTV eenlingen inspireren tot copycatgedrag.
Julia Ebner (28) onderzocht de ‘grote vervangingstheorie’, die stelt dat het witte ras dreigt uit te sterven. Een aanhanger van deze theorie schoot afgelopen weekend 22 mensen dood in El Paso.
Extreemrechts groeit in Nederland, net als in de VS. Deskundigen vrezen dat ook hier eenlingen naar geweld zullen grijpen. Om dat voor te zijn, willen ze meer onderzoek naar bestrijding van openlijk racisme.
In een groeiend aantal westerse landen is een nieuwe extreemrechtse beweging actief waarbij alles draait om identiteit en cultuur. Wat willen deze jonge witte ‘hipsternazi’s’ precies, en hoeveel invloed hebben ze? Twaalf vragen over de identitaire beweging.
Extreem-rechts – De organisatie ‘Identitair Verzet’ stuurt aanhangers naar trainingskampen in Frankrijk. Volgens Danny Oudsen, adviseur op het gebied van extreem-rechts, worden leden voorbereid op ‘een strijd voor het blanke ras’.
Westerse veiligheidsdiensten zien extreem-rechts van oudsher vooral als een binnenlands probleem. Maar de activisten worden steeds internationaler. ‘We leven in koortsige en gevaarlijke tijden.’
Een etno-nationalist, zo noemde de schutter van Christchurch zichzelf in zijn manifest. Het 73 pagina’s tellende document sluit direct aan bij de online internetcultuur van alt-right, die ook in Nederland aanhangers kent, weet Nikki Sterkenburg, die sinds 2015 onderzoek doet naar de motieven van radicaal- en extreemrechtse activisten in Nederland.
Op extreemrechtse fora werd opgewonden gereageerd op het nieuws van de aanslagen in Utrecht en Christchurch en de winst van Thierry Baudet. Dit, schreven gebruikers, kon weleens het langverwachte begin van de rassenoorlog zijn.
Extreem-rechtse groeperingen bewandelen ook sluipweggetjes om hun politieke doelen te bereiken, betoogt terrorismedeskundige Teun van Dongen.
EINDHOVEN – Een aanhanger van de anti-islam-groepering Pegida werkt niet meer bij VDL na een opmerking op Facebook over de aanslagen op twee moskeeën in Nieuw-Zeeland.
Sommige mensen zeggen dat Wilders, Duk en Baudet dezelfde ideeën verkondigen als extreemrechtse terroristen. Onzin natuurlijk.
Jij ziet het verschil wel, toch?
De ideologieën die ten grondslag liggen aan verschillende uitingen van extremistisch geweld dienen bestreden te worden. Het is daarom legitiem om de verspreiders ervan te wijzen op hun verantwoordelijkheid, betoogt Leo Lucassen.
Racisme – Politici als Baudet en Wilders moeten niet flirten met racistische theorieën. Zo voeden zij gewelddadige extremisten, betoogt
(…)
Koranvernielingen zetten Nederland op radar jihadistische organisaties
Mondiale jihadistische organisaties beschouwen Nederland al langer als legitiem doelwit voor een aanslag. Als gevolg van recente koranvernielingen in ons land (zie kader Koranvernielingen in Nederland en Zweden) is Nederland echter nog nadrukkelijker in beeld gekomen. Verscheidene pro-ISIS kanalen hebben via sociale media opgeroepen tot vergeldingsacties tegen westerse landen, waaronder expliciet Zweden en in mindere mate Nederland. Eind januari had een mediaorganisatie verbonden aan ISKP, de Afghaanse tak van ISIS, naar aanleiding van de koranvernielingen dreigementen geuit tegen ‘ongelovigen’. Nederland werd daarin specifiek genoemd als doelwit. In een eind februari 2023 verschenen videoproductie komt de voorman van de anti-islambeweging Pegida in beeld. Ook verscheen in het Engelstalige magazine van ISKP een poster met daarin de Nederlandse en Zweedse vlag verwerkt en de oproep om aanslagen te plegen op onder meer winkels, politieagenten en muziekconcerten.
Het bleken geen loze dreigementen. Begin februari werden in Istanboel twintig personen verbonden aan ISKP gearresteerd wegens aanslagplannen op diplomatieke posten van westerse landen, waaronder het Nederlandse en Zweedse consulaat in Istanboel, en op kerken en synagogen. Turkse media meldden dat de Turkse inlichtingendienst vreesde dat ISKP haar aanhangers in Turkije opdracht had gegeven de aanslagen te plegen als vergelding voor koranvernielingen in Zweden en Nederland. Negen westerse landen, waaronder Nederland, Zweden en de Verenigde Staten, hadden vanwege de spanningen en toegenomen dreiging de week ervoor hun consulaten in Istanboel voor enige tijd gesloten.
Zweden sloot op 11 april uit veiligheidsoverwegingen ook zijn ambassade in de Pakistaanse hoofdstad Islamabad. In Zweden zelf werden op 4 april 2023 vijf mannen aangehouden op verdenking van het voorbereiden van een terroristische aanslag. Volgens de Zweedse veiligheidsdienst hebben de potentiële aanslagplegers banden met internationale ISIS-netwerken via groepen op Facebook. In deze groepen zaten ISIS-strijders en werd geld ingezameld voor de terroristische organisatie. Sinds de koranverbranding van januari zou er in Zweden sprake zijn van meerdere concrete aanslagdreigingen. Uit angst voor nieuwe terroristische aanslagen voerde de Zweedse politie onder andere de beveiliging op van symbolisch belangrijke objecten. In Zweden blijft het dreigingsniveau voorlopig onveranderd op 3 (op een schaal van 5).
Jihadistische organisaties halen vaker expliciet landen aan in hun terroristische propaganda. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat dit niet altijd leidt tot een toename van het aantal aanslagen in die landen. De aanslagdreiging in Istanboel en in Zweden toont net als de aanslagen op de redactie van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo evenwel aan dat jihadistische organisaties zich bij hun keuze voor een doelwit kunnen laten leiden door incidenten in het Westen, die door hen opgevat worden als godslastering.
Terroristische groeperingen grijpen de ervaren godslastering bovendien aan om hun terroristische boodschap te versterken en het gebruik van geweld te rechtvaardigen. Op deze manier proberen ze geradicaliseerde individuen in Europa te inspireren tot het plegen van een aanslag zonder daarbij zelf actief voorbereidingen te hoeven treffen. Daders van aanslagen in reactie op ervaren godslastering zijn in de meeste gevallen niet verbonden aan terroristische groeperingen, maar beweren doorgaans te handelen uit persoonlijke overtuiging. Aanslagen uit het verleden tonen aan dat moslims van verschillende religieuze oriëntatie (soennitisch, sjiitisch, salafistisch, soefistisch) vatbaar kunnen zijn voor oproepen tot vergelding, zelfs als die jaren geleden zijn gedaan. Zo stak in augustus 2022 een man de Brits-Indiase schrijver Salman Rushdie meerdere malen tijdens een lezing. De dader had zich mogelijk laten inspireren door het doodsvonnis van Rushdie dat de geestelijk leider van Iran, Ayatollah Khomeini, in 1989 had uitgesproken na publicatie van het werk De Duivelsverzen. Half april 2023 plaatste een islamitische geestelijke in Pakistan op sociale media een hernieuwde oproep om Geert Wilders te doden. Aanleiding hiervoor was de tekenwedstrijd voor Mohammedcartoons die Wilders in 2018 wilde organiseren.
Op korte termijn draagt de jihadistische propaganda, waarin Nederland expliciet wordt genoemd als land dat zich schuldig maakt aan godslastering, bij aan een verhoogde terroristische dreiging tegen ons land en onze belangen in het buitenland. De dreiging tegen Nederlandse doelwitten in landen waar aan ISIS gelieerde cellen reeds actief zijn, is groter dan in Nederland zelf.
Rechts-terrorisme
Geweldsdreiging rechts-terrorisme blijft voorstelbaar
Binnen Nederland komt de voornaamste rechts-extremistische geweldsdreiging van online aanhangers van accelerationistisch en vergelijkbaar rechts-terroristisch gedachtegoed. Het accelerationisme is gebaseerd op de omvolkingstheorie.(1) Aanhangers willen met terroristisch geweld een rassenoorlog bespoedigen, waarmee het huidige politieke bestel kan worden vervangen door een witte etnostaat. Er zijn waarschijnlijk een paar honderd Nederlandstalige aanhangers van deze ideeën. Dit aantal lijkt in het afgelopen jaar niet te zijn toegenomen, maar er is binnen de beweging wel sprake van verloop. Daarnaast trekken meer ervaren deelnemers aan online netwerken zich met een select groepje bekenden terug in besloten appgroepen.
Het Nederlandse rechts-terroristische milieu blijft een lage organisatiegraad kennen. Het gaat met name om vatbare jongens en mannen van dertien tot eind twintig, die vaak een instabiele thuissituatie kennen en soms kampen met psychosociale of psychopathologische problemen. Deze problematiek kan het aangaan van sociale contacten in de fysieke wereld bemoeilijken, waardoor ze op zoek gaan naar digitale aanspraak. Online delen ze een eigen taalgebruik en iconografie, bijvoorbeeld via memes (zie kader Memes als rechts-extremistisch communicatiemiddel).
Nieuwe leden die zich bij onlinegroepen aansluiten halen inspiratie uit ontmantelde organisaties als Atomwaffen Division of The Base, losse extremistische of terroristische tekstfragmenten en de daden van eerdere aanslagplegers. Nederlandse aanhangers van het accelerationisme knippen en plakken vaak stukjes gedachtegoed om hun persoonlijke rechts-terroristische ideologie samen te stellen (zie kader Extremisme onvoorspelbaar door ‘knip-en-plakideologieën’). Sommigen zoeken een passende ideologie bij hun geweldslust. Hun veranderlijke ideologische onderbouwing kan het makkelijker maken om over te stappen van de ene naar de andere onlinegroep, of om van meerdere groepen tegelijkertijd lid te zijn. Omdat uitgewerkte extremistische ideologieën in deze onlinegroepen beperkt aan bod komen, en er vooral oppervlakkige gewelddadige denkbeelden worden gedeeld en aanslagplegers worden geëerd, zijn deze groepen mogelijk toegankelijker voor nieuwe geïnteresseerden.
In Nederland hebben leden uit dit rechts-terroristische onlinemilieu geen terroristische aanslagen gepleegd. Ook wereldwijd blijft het aantal aanslagen uit accelerationistische hoek vooralsnog relatief beperkt, zeker in de afgelopen jaren.
KADER – Rechts-extremistisch geweld in Europa zelden door jongeren
Het meeste rechts-extremistisch geweld binnen Europa is van andere aard dan de aanslagen waarover accelerationisten online fantaseren. Grootschalige of voorbereide aanslagen als in Bratislava in 2022 blijven uitzonderingen. Volgens het Noorse wetenschappelijke onderzoeksbureau C-Rex waren bij de 26 extreemrechtse aanslagen in West-Europa met dodelijke afloop tussen 2015 en 2022 slechts vijf daders jonger dan 25 jaar betrokken, van wie er één minderjarig was. Maarliefst twaalf daders waren boven de veertig. Terwijl met name jongeren online terroristische content verspreiden, zijn de daadwerkelijke aanslagplegers in Europa vaak een stuk ouder.
Op vrijdag 23 december 2022 schoot een Franse man van 69 drie Koerden dood in Parijs. Daarnaast raakten drie personen zwaargewond. Hij verklaarde een ‘pathologische haat’ te hebben jegens buitenlanders en koesterde specifieke wrok tegen de Koerdische gemeenschap. In 2021 verwondde dezelfde man met een sabel ook al enkele mensen bij een vluchtelingenkamp. In afwachting van zijn proces verblijft hij in een psychiatrische instelling. De Franse autoriteiten behandelen de zaak als een haatmisdrijf en niet als terrorisme.
De aanval vertoont overeenkomsten met een aanslag op een migrantencentrum in het Engelse Dover, op 30 oktober 2022. Twee mensen raakten licht gewond nadat een 66-jarige Brit meerdere brandbommen gooide. De man pleegde kort daarna zelfmoord. Ook bij deze aanslag was er waarschijnlijk sprake van psychische of psychosociale problemen. Hoewel deze aanslag aanvankelijk ook niet werd beschouwd als terrorisme, veranderde dat nadat rechts-extremistische berichten van de dader werden aangetroffen op sociale media. Beide aanslagen lijken voort te komen uit een koppeling van diepgewortelde haat tegen buitenlanders of moslims met persoonlijke rancune en tegenslag, negatieve ervaringen met de overheid en soms enkele ideologische componenten.
Het blijft evenwel zorgelijk dat het rechts-terroristische onlinemilieu ook in Nederland aanhangers kent. De aanhangers van dit gedachtegoed, zowel in Nederland als daarbuiten, kunnen zich jarenlang onderdompelen in rabiate content, totdat een los incident hen aanzet tot concreet geweld. Door de internationale ideologische verwevenheid en het online karakter kunnen aanslagen in het ene land potentiële aanslagplegers aan de andere kant van de wereld inspireren tot het plegen van een vergelijkbare daad. De aanslagpleger op een lhbti-bar in Bratislava begin oktober 2022 raakte in eerste instantie geïnspireerd door de aanslag in Christchurch in 2019 en werd door een rechts-terroristische aanslag in het Amerikaanse Buffalo in mei 2022 aangezet om zelf actie te ondernemen. Kopieergedrag wordt binnen het rechts-terroristische onlinemilieu actief gestimuleerd. Dit hoeft niet op korte termijn plaats te vinden: onderzoek toont aan dat rechts-terroristische copycats ruim de tijd kunnen nemen om hun aanslagen te plannen. De daadwerkelijke ideologische, praktische en psychosociale voorbereiding op een aanslag kan lang duren.
De afgelopen jaren heeft het extremistische landschap in Nederland zich sterk ontwikkeld. Waar in de publieke beeldvorming de nadruk lang heeft gelegen op het jihadisme, zijn de laatste jaren andere vormen van extremisme sterker op de voorgrond getreden. Sinds de uitbraak van de coronapandemie in 2019 zijn toenemende verharding en verdeeldheid van het maatschappelijke en politieke debat zichtbaar. Antioverheidssentimenten worden explicieter publiekelijk geuit, bijvoorbeeld in relatie tot het corona- en stikstofbeleid. Bovendien lijken meer mensen online te radicaliseren onder invloed van complotdenkers en/of radicaal- en extreemrechtse groeperingen.
In deze monitorrapportage rechtsextremisme wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van het extreemrechtse veld in Nederland in 2020. Dit gebeurt in een longitudinale context, waarbij we de onderzoeksperiode steeds binnen het kader van een langere ontwikkeling plaatsen. Wij besteden eerst aandacht aan definitie en afbakening van het begrip extreemrechts. Vervolgens geven we inzicht in verschijningsvormen en manifestaties van extreemrechts. Ten slotte gaan we in op verschillende vormen van (overheids)respons op het verschijnsel.
Voor de samenstelling van dit overzicht is gebruik gemaakt van open bronnen, in belangrijke mate primaire bronnen: publicaties, websites en andere digitale mediakanalen van extreemrechtse organisaties en hun aanhang, gesprekken met (voormalige) rechtsextremisten en observaties van publieke activiteiten (demonstraties) van deze organisaties. De verzamelde data zijn verder geanalyseerd en ingekaderd met behulp van bestaande literatuur over rechtsextremisme in Nederland en vergeleken en geduid met inzichten van andere waarnemers van het extreemrechtse veld.
Bij de uitzending ‘Netwerk van haat’ van 9 september 2021 heeft Zembla een extreemrechts woordenboek gepubliceerd als hulpmiddel de “taal, tekens en beelden” te kunnen herkennen.
In 2008 heeft Kafka een symboliekbrochure gepubliceerd. Die is hier te vinden.
De laatste jaren zijn er nieuwe vormen van rechts–extremisme ontstaan. Deze zijn veelal
gestoeld op bestaande ideeën, maar zijn ook aangepast aan ontwikkelingen, zoals de
opkomst van het internet. In de vorige publicatie van NTA (‘NTA, De nieuwe generatie
extreemrechts en haar online schaduw’) 1 beschreven we hoe extreemrechts via het internet
zijn boodschap verspreidt en nieuwe mensen bij de ideologie betrekt. In deze publicatie
zoomen we in op de meest extreme stromingen van extreemrechts: de nieuwe generatie
rechts–extremisten. Deze hangen veelal “accelerationisme” aan; het geloof dat als er een
strijd moet komen tegen vijanden, deze beter vandaag dan morgen kan uitbreken.
Aanslagen hebben als doel deze strijd aan te wakkeren.
Rechts-extremisme
In de Nederlandse samenleving zijn er zorgen over de dreiging van rechts-extremisme. Deze ontstonden na de rechts-terroristische aanslag in Nieuw-Zeeland (Christchurch) in maart 2019 en zijn versterkt door enkele copy-cat aanslagen daarna in de Verenigde Staten (El Paso) en Europa (Oslo, Halle). Deze zorgen zijn geen juiste afspiegeling van de werkelijke dreiging. De extreemrechtse scene in Nederland is klein, gefragmenteerd en vrijwel geweldloos. Er bestaat echter ook in Nederland het risico dat een extreemrechts georiënteerde eenling online inspiratie opdoet of dat een gewelddadige eenling copy-cat gedrag vertoont naar aanleiding van een aanslag zoals in Christchurch.
Rechts terrorisme
Een rechts-terroristische aanslag door een eenling in Nederland is voorstelbaar. Deze inschatting is vooral gebaseerd op de mogelijkheid dat een Nederlandse (internet-) eenling radicaliseert en tot een rechts-extremistisch geïnspireerde geweldsdaad overgaat. Rechts-extremistische groepen in Nederland zijn marginaal en niet-gewelddadig. Rechts-terroristisch geweld in andere Europese landen vertaalt zich niet automatisch in aanslagen in Nederland.
Risico copy-cat Christchurch
De daders van El Paso, Oslo en, meest recent, Halle hebben zich sterk laten inspireren door de rechts-terroristische aanslag van Brenton Tarrant in Christchurch. Daarmee is het in DTN 50 gesignaleerde gevaar voor copy-cat gedrag als gevolg van de aanslagen in Nieuw-Zeeland een reëel risico geworden. Zowel de aanslagpleger van El Paso (20 doden) als die van Oslo had, net zoals Tarrant, de aanslagen aangekondigd op een internationaal internetforum. En ook zij gebruikten de in rechts-extremistische kringen populaire ‘omvolkingstheorie’ om hun rechts-terroristische aanslagen te onderbouwen. De centrale these van de ‘omvolkingstheorie’ is dat er een grote demografische vervanging gaande is van Europese ‘stamvolken’ in de Westerse wereld door de toename van het aantal migranten die wordt veroorzaakt door een doelbewuste migratiepolitiek van de politieke elite. Wat opvalt is dat de manifesten van Christchurch en El Paso behalve traditionele rechtse thema’s ook elementen bevatten die vaak als ‘links’ worden gezien, zoals kritiek op het internationale bedrijfsleven en aandacht voor ecologie; dit laatste thema is overigens ook een element in rechts-extremistisch gedachtengoed. Ook Nederlanders zijn actief op internetfora zoals 4Chan, 8kun en EndChan waarop, naast heel veel andere content, volop rechts-extremistische content wordt gedeeld. Ook in Nederland zijn er signalen over radicaliserende personen met rechts-extremistische oriëntatie. Het kan mede daarom niet worden uitgesloten dat daardoor een Nederlandse eenling al dan niet via internet radicaliseert en tot een terroristische daad overgaat.