Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 51
Rechts-extremisme
In de Nederlandse samenleving zijn er zorgen over de dreiging van rechts-extremisme. Deze ontstonden na de rechts-terroristische aanslag in Nieuw-Zeeland (Christchurch) in maart 2019 en zijn versterkt door enkele copy-cat aanslagen daarna in de Verenigde Staten (El Paso) en Europa (Oslo, Halle). Deze zorgen zijn geen juiste afspiegeling van de werkelijke dreiging. De extreemrechtse scene in Nederland is klein, gefragmenteerd en vrijwel geweldloos. Er bestaat echter ook in Nederland het risico dat een extreemrechts georiënteerde eenling online inspiratie opdoet of dat een gewelddadige eenling copy-cat gedrag vertoont naar aanleiding van een aanslag zoals in Christchurch.
Rechts terrorisme
Een rechts-terroristische aanslag door een eenling in Nederland is voorstelbaar. Deze inschatting is vooral gebaseerd op de mogelijkheid dat een Nederlandse (internet-) eenling radicaliseert en tot een rechts-extremistisch geïnspireerde geweldsdaad overgaat. Rechts-extremistische groepen in Nederland zijn marginaal en niet-gewelddadig. Rechts-terroristisch geweld in andere Europese landen vertaalt zich niet automatisch in aanslagen in Nederland.
Risico copy-cat Christchurch
De daders van El Paso, Oslo en, meest recent, Halle hebben zich sterk laten inspireren door de rechts-terroristische aanslag van Brenton Tarrant in Christchurch. Daarmee is het in DTN 50 gesignaleerde gevaar voor copy-cat gedrag als gevolg van de aanslagen in Nieuw-Zeeland een reëel risico geworden. Zowel de aanslagpleger van El Paso (20 doden) als die van Oslo had, net zoals Tarrant, de aanslagen aangekondigd op een internationaal internetforum. En ook zij gebruikten de in rechts-extremistische kringen populaire ‘omvolkingstheorie’ om hun rechts-terroristische aanslagen te onderbouwen. De centrale these van de ‘omvolkingstheorie’ is dat er een grote demografische vervanging gaande is van Europese ‘stamvolken’ in de Westerse wereld door de toename van het aantal migranten die wordt veroorzaakt door een doelbewuste migratiepolitiek van de politieke elite. Wat opvalt is dat de manifesten van Christchurch en El Paso behalve traditionele rechtse thema’s ook elementen bevatten die vaak als ‘links’ worden gezien, zoals kritiek op het internationale bedrijfsleven en aandacht voor ecologie; dit laatste thema is overigens ook een element in rechts-extremistisch gedachtengoed. Ook Nederlanders zijn actief op internetfora zoals 4Chan, 8kun en EndChan waarop, naast heel veel andere content, volop rechts-extremistische content wordt gedeeld. Ook in Nederland zijn er signalen over radicaliserende personen met rechts-extremistische oriëntatie. Het kan mede daarom niet worden uitgesloten dat daardoor een Nederlandse eenling al dan niet via internet radicaliseert en tot een terroristische daad overgaat.
In de afgelopen DTN-periode vonden in het buitenland diverse ernstige geweldsdaden plaats met een rechts-extremistisch motief: een politieke moord met een rechts-extremistisch motief in Kassel (Duitsland), een aanslag met een rechts-extremistisch motief in El Paso (Verenigde Staten), een mislukte aanslag van een rechts-extremistische terrorist in Oslo (Noorwegen) en een mislukte aanslag op een synagoge en twee moorden door een rechts-extremistische terrorist in Halle (Duitsland). De aanslagen in het buitenland dienen in eerste instantie vooral in lokale en nationale context te worden bezien. De laatste jaren is in de Europese Unie en de Verenigde Staten een toename te zien van rechts-extremistisch geweld. De dreiging van gewelddadig rechts-extremisme in Europa kan over het algemeen echter worden ingeschat als laag. Omdat er inmiddels meerdere rechts-terroristische aanslagen hebben plaatsgevonden door personen die zich hebben laten inspireren door de aanslagpleger in Christchurch, zijn pamflet of vergelijkbaar (online) gedachtegoed, is het voorstelbaar dat de komende tijd meer copy-cat aanslagen kunnen plaatsvinden.(…)
Rechts-extremisme
De Nederlandse rechts-extremistische offline scene wordt gekenmerkt door fragmentatie, zwak leiderschap, persoonlijke animositeit en het ontbreken van een consistente organisatievorm. Rechts-extremistische en extreemrechtse organisaties in Nederland hebben bij elkaar enkele honderden leden. De Nederlandse rechts-extremistische scene is hoegenaamd geweldloos. De scene kent diverse ideologische richtingen: onder meer neo-nazisme, counter-jihad beweging en de ‘identitaire’ beweging. De scene staat onder toenemende invloed van ‘alt-right’ en diens witte identiteitspolitiek. Hoewel de rechts-extremistische scene gefragmenteerd is, bestaan er wel onderlinge banden tussen leden en organisaties.
Rechts-extremisme online
Tijdens de massale instroom van vluchtelingen in Europa in 2015 en 2016 is er in Nederland een enorme toename geweest van rechts-extremistische online content. Deze toename was vooral zichtbaar op de sociale media pagina’s van enkele rechts-extremistische en extreemrechtse actiegroepen, zoals Pegida, Identitair Verzet, NVU, Erkenbrand en Voorpost, die voornamelijk actief zijn op de grote platforms als Facebook, Twitter en YouTube. De groei van rechts-extremistische content op de webpagina’s van deze actiegroepen is in de jaren daarna vrijwel gestagneerd, net als de kortstondige boost van de online aanhang (volgers) van deze actiegroepen.
Nederlandse rechts-extremisten zijn tegenwoordig ook meer buiten de extreemrechtse en rechts-extremistische actiegroepen om internationaal online actief en op zoek naar rechts-extremistische content. Ze zijn actief op alternatieve sociale media platforms als back-up, uitwijkplaats of aanvulling op de grote meer gangbare platforms. Alternatieve fora, platforms en chatapps als 4chan, 8kun (voorheen 8chan), Endchan, diverse gamefora, Gab (in plaats van Twitter), Minds en VKontakte (in plaats van Facebook), Telegram (in plaats van Whatsapp) en Bitchute (in plaats van YouTube) zijn minder restrictief in hun beleid ten aanzien van extremistische of gewelddadige content dan Facebook, Twitter en Google. Echter, ook deze alternatieve platforms staan onder toenemende maatschappelijke en politieke druk om rechts-extremistische content te verwijderen. Omwille van een maximaal online bereik blijven de meeste Nederlandse extreemrechtse en rechts-extremistische actiegroepen ook actief op de grote platforms Facebook, YouTube, Twitter en Instagram.
Onder invloed van sociale media bereikt het rechts-extremistische gedachtegoed een online internationale gemeenschap. Rechts-extremisten uit allerlei voornamelijk westerse landen staan met elkaar in contact op internationale webfora of chatapps, zoals bovengenoemde 4chan, 8kun, Endchan en Telegram. Dergelijke platforms krijgen sinds de aanslagen in Christchurch veel aandacht in de media en bij overheden. De dader maakte gebruik van deze fora onder meer om zijn manifest te publiceren zodat zo veel mogelijk mensen met vergelijkbaar gedachtegoed dit konden lezen. Op deze fora is een discours gaande waarbij geweld wordt aangemoedigd en verheerlijkt en een fascinatie voor games en wapens naar voren komt. Tevens worden er vaak ‘memes’ gedeeld: humoristisch bedoelde boodschappen die racisme, homo-, vrouwen-, moslim- en jodenhaat promoten. Rechtse terroristen als Tarrant en Breivik, aanslagpleger in 2011 die 77 mensen doodde in Noorwegen, worden als heiligen gezien en Hitler en het nationaalsocialistische gedachtegoed worden vaak als voorbeeld genomen. Deze voornamelijk Engelstalige internationale platforms kunnen als voedingsbodem voor snelle radicalisering en geweld fungeren. Het is evident dat Nederlandse rechts-extremisten actief zijn op deze fora en apps, maar het is moeilijk een volledig beeld te krijgen van de Nederlandse presentie vanwege de omvang en omloopsnelheid van de berichten. De fora zijn gemakkelijk bereikbaar. Leden kunnen anoniem blijven: registratie is overbodig en de locatie kan worden verhuld.
‘Optel-activisme’ van Pegida
Kleine extreemrechtse en rechts-extremistische groeperingen blijven actief met demonstraties en intimiderende en radicale acties rond AZC’s en moskeeën. Dit roept antifascistische en links-extremistische reacties op, zoals tegendemonstaties. Bij confrontaties tussen beide kampen lijkt de geweldsbereidheid onder ‘links’ nog altijd groter dan onder rechts-extremisten. Extreemrechtse en rechts-extremistische demonstraties en acties zorgen daarnaast blijvend voor onrust binnen moslimgemeenschappen. Opvallend was de aanwezigheid van Turkse moslims in Eindhoven bij een Marokkaanse moskee op 15 juni tijdens een provocatieve flyeractie van een tiental actievoerders van de extreemrechtse anti-islamgroep Pegida. De voorman van Pegida, Edwin Wagensveld, werd door een aantal tegendemonstranten aangevallen. Zijn actiegroepje bereikt door ‘optel-activisme’, het blijven herhalen van kleinschalige acties, met minimale middelen maximale polarisatie bij een groep moslims waarbij veel aandacht van de media wordt gegenereerd.
Geweld tegen bijeenkomst Kick Out Zwarte Piet
Dat het opkomen voor het ‘eigene’ rond een kinderfeest als Sinterklaasfeest zelfs kan leiden tot openlijke geweldpleging tijdens een vergadering werd vrijdagavond 9 november in Den Haag zichtbaar. De achtergrond van de tientallen voorstanders van Zwarte Piet die daar een bijeenkomst van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) met veel geweld verstoorden is nog onbekend. Deze actie kan niet los worden gezien van boze gevoelens van ontevreden burgers tegenover de gemeente Den Haag, welke bij de organisatie van de intocht had geopperd om, in lijn met de nationale intocht, louter roetveegpieten te gebruiken. Dit streven leidde twee dagen voor het geweld al tot een verhitte demonstratie in Scheveningen, waar honderden mensen onder de leus “Vreugdevuren, kerst of Zwarte Piet, afwijken van onze tradities doen wij niet” bij elkaar kwamen. Los van deze lokale component is het geweld een duidelijke illustratie van de haat die de tegenstanders van het ‘traditionele’ Sinterklaasfeest bij een groepje voornamelijk blanke Nederlanders oproept. Omdat een kleine groep activisten tegen Zwarte Piet heeft aangekondigd ook de komende jaren met volharding door te gaan om alle intochten van Zwarte Piet te ontdoen, zal de polarisatie rond deze cultuurstrijd aan de flanken niet worden beslecht met een beroep op matiging en redelijkheid. Daarbij zorgt sinds 2018 de aanwezigheid van voetbalhooligans tijdens verschillende intochten voor extra onrust.(…)
Reacties ´boerkaverbod´
De invoering van het verbod op gezichtsbedekkende kleding in bepaalde publieke ruimten – in de volksmond het ‘boerkaverbod’ – heeft tot dusver vooral online een mobiliserende werking gehad. Net voor de invoering van het verbod op 1 augustus 2019 nam op sociale media de aandacht voor de wet ineens sterk toe na berichtgeving van het Algemeen Dagblad waarin door een woordvoerder van het Openbaar Ministerie werd bevestigd dat een burgerarrest van nikabdraagsters was toegestaan. Een tweet van Geert Wilders (818.000 volgers) waarin de PVV-leider begrip toonde voor dat soort initiatieven zorgde voor online spanningen tussen voor- en tegenstanders van de wet omdat op sommige rechts-populistische social media-pagina’s werd gezinspeeld op burgerarresten en andere vormen van eigenrichting. In reactie hierop kwamen jihadisten en salafisten met uiteenlopende (online) initiatieven zoals de invoering van ‘buurtwachten’. In het pro-ISIS kanaal Greenb1rds werd op de dag van de invoering van het ‘boerkaverbod’ een bedreiging geplaatst tegen Nederland. Ook uitten jihadisten dreigementen jegens Geert Wilders. Er zijn geen aanwijzingen dat de personen achter deze berichten een concrete dreiging vormen.
Enkele nikabdraagsters kozen ervoor om ondanks de invoering van het verbod demonstratief in nikab met het openbaar vervoer te reizen. Deze online dynamiek zorgde verder niet voor een grote opkomst bij demonstraties tegen en demonstraties voor het ‘boerkaverbod’. Hoewel op rechts-populistische en rechts-extremistische online fora werd gezinspeeld op eigenstandige acties om de nieuwe wet te handhaven bleek ook die actiebereidheid in de publieke ruimte tot dusver niet groot. In de weken na de invoering van het verbod bleven salafisten en jihadisten moslims online mobiliseren rond dit thema, bijvoorbeeld door het online ‘exposen’ van vermeende daders die nikabdraagsters lastig (zouden) vallen. Mede omdat de landelijke en gemeentelijke overheid geen uniform verhaal heeft over het belang van de handhaving van de wet blijft de wet een thema waaromheen sterke maatschappelijke polarisatie kan plaatsvinden. Extreme krachten aan beide zijden (salafistisch-jihadistisch en rechts-extremistisch) kunnen en zullen zich in de toekomst blijven profileren op dit thema dat vanwege het lage aantal nikabdraagsters (circa 200) slechts weinig mensen concreet raakt. Vanwege het gepolariseerde (online) landschap kan het ‘boerka-verbod’ tijdens een mogelijke escalatie in een publieke ruimte uitstijgen boven een probleem van de openbare orde en een brede ideologische discussie doen ontbranden.