Publicaties

Op deze pagina staat een selectie van online beschikbare publicaties. Deze hebben betrekking op rechtsextremisme, discriminatie en racisme in Nederland. Suggesties voor aanvullingen en aanvullende informatie over de publicaties zijn welkom. Dit kan (vertrouwelijk) aan ons worden doorgegeven. Kijk bij ‘Contact’ voor onze gegevens.

Filter

384 resultaten

DE PARTIJPROGRAMMA’S VOOR DE VERKIEZINGEN 2023 RECHTSSTATELIJK?

De partijprogramma's voor de verkiezingen 2023 rechtsstatelijk?
Auteur:
Jaar:
2023
Taal:
Aantal blz:
46
Soort Uitgave:
Beschrijving:

De commissie heeft bij tien van de achttien onderzochte partijprogramma’s voor-
stellen aangetroffen die de toets aan de minimumnormen van de rechtsstaat niet
doorstaan. Bij de vorige verkiezingen in 2021 scoorden zeven van de veertien on-
derzochte partijprogramma’s één of meer rode vlaggen.
De diskwalificatie rood betreft met name voorstellen op het vlak van immigra-
tie en asiel, zoals bijvoorbeeld het hanteren van zogeheten asielquota, doch ook
het opleggen van zwaardere minimumstraffen, die de onafhankelijkheid van de
rechter om op maat in individuele gevallen recht te spreken aantasten. Een aantal
voorstellen kreeg eveneens rood omdat deze openlijk discrimineren ten opzichte
van bepaalde groepen burgers of hen de toegang tot de rechter wordt ontzegd of
belemmerd.
Echter, is er ook tijdens de analyse van de verkiezingsprogramma’s bij de commis-
sie een beeld ontstaan van toenemende aandacht bij het merendeel van de partij-
en voor een verdere aanpassing en versterking van de democratische legitimatie
van het bestuur. Diverse partijen doen een voorzet om niet langer meer wantrou-
wen, maar juist vertrouwen uitgangspunt van overheidshandelen te laten zijn. Een
overheid met een menselijk gezicht geldt als één van de lijnen die de verschillende
verkiezingsprogramma’s aan elkaar bindt, waarbij ook wordt teruggekeken naar de
toeslagenaffaire en de gang van zaken rond de gaswinning in Groningen.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Rechtsextremisme op sociale mediaplatforms?

Ontwikkelingspaden en handelingsperspectieven
Auteurs:
, , , , ,
Jaar:
2023
Taal:
Aantal blz:
162
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Bevindingen op hoofdlijnen
Dit onderzoek heeft in kaart gebracht wat verschillende ontwikkelingspaden
van rechtsextremistische radicalisering zijn en wat hierbij de rol is van
sociale mediaplatforms, met daarbij specifieke aandacht voor de werking van
aanbevelingsalgoritmen. Ook is gekeken naar de rol van de offline context in
ontwikkelingspaden van rechtsextremistische radicalisering. Op basis van
de bevindingen zijn mogelijke haalbare handelingsperspectieven beschreven
voor de overheid om rechtsextremistische radicalisering via online platforms
te voorkomen.
De belangrijkste bevindingen van het onderzoek zijn de volgende:
z Een groot aantal risicofactoren op individueel-, groeps- en samenle-
vingsniveau dragen bij aan het ontstaan van radicaliseringsprocessen.
Ontwikkelingspaden van radicalisering zijn uiterst complex, waarbij zowel
online als offline factoren een rol spelen en op elkaar inwerken. Om de
invloed van de online context op extremistische overtuigingen te kunnen
begrijpen, dient te worden gekeken naar deze wisselwerking.
z De rol van aanbevelingsalgoritmen bij rechtsextremistische radicalisering
binnen de online context is volgens recent wetenschappelijk onderzoek
beperkt. Persoonlijke keuzen van gebruikers zijn minstens zo belang-
rijk, zoals het delen van links naar extremistische content; het abon-
neren / volgen van bepaalde kanalen op sociale mediaplatforms en op
die manier selectief geconfronteerd worden met meer extreme content;
het ontmoeten van gelijkgestemden in echokamers; en persoonlijk surf/
zoekgedrag. Mensen gaan uit zichzelf op zoek naar extremere content en
voeren hiertoe doelbewust bepaalde zoektermen in, of klikken door op de
meer extreme aanbevelingen.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Anti-institutioneelextremisme in Nederland

Een ernstige dreiging voor de democratische rechtsorde?
Auteur:
Jaar:
2023
Taal:
Aantal blz:
44
Soort Uitgave:
Beschrijving:
Over de relatie met extreemrechts staat beschreven:

2.3 Overlap met andere (extremistische) groeperingen
Het anti-institutioneel-extremisme is geen onderdeel van het rechts-extremisme, of andersom. Hoewel er veel overlap bestaat tussen beide bewegingen qua vijandigheid tegen de huidige overheid en instituties, gebaseerd op gelijksoortige onderliggende narratieven, ziet de AIVD het als twee verschillende bewegingen. Het grootste verschil zit hem in de manier waarop ‘de eigen groep’ wordt gezien. De rechts-extremist zet zich in eerste instantie in voor het ‘witte ras’ dat als superieur wordt beschouwd. Dominant binnen het rechts-extremisme in Nederland is de zogeheten ‘omvolkings-complottheorie’ waarin rechts-extremisten veronderstellen dat er sprake is van een joodse elite die bewust massamigratie faciliteert om het ‘witte ras’ te verzwakken. Door deze massamigratie zou het aandeel witte mensen in Nederland afnemen waardoor de zogenaamde witte identiteit wordt verdrongen. De overheid zou daarbij in opdracht van deze joodse elite handelen.Anti-institutioneel-extremisten zetten zich in voor het volk als geheel en zien thema’s als migratiebeleid als nieuw bewijs dat de ‘kwaadaardige elite’ het volk wil onderdrukken, maar zien deze onderdrukking ook in een scala aan andere thema’s. Anti-institutioneel-extremisten zijn niet per definitie antisemitisch, ook zien zij het ‘witte ras’ niet als superieur. Hoewel veel boodschappen die door anti-institutioneel-extremisten worden aangehaald een antisemitische oorsprong hebben, met verhalen dat de elite bestaat uit families zoals de Rothschilds, worden er zelden expliciet antisemitische uitspraken gedaan. Er wordt over het algemeen verwezen naar de elite, zonder hierbij naar ‘de Joden’ te verwijzen. De AIVD acht het waarschijnlijk dat veel aanhangers van het narratief over een ‘kwaadaardige elite’ niet bekend zijn met de antisemitische oorsprong van veel complotten. Het anti-institutioneel-extremistische narratief kan dan ook in potentie een etnisch en politiek veel diverser publiek aanspreken. Dit kan het rechts-extremistisch narratief minder omdat rechts-extremisten het zogenaamde witte ras willen beschermen en zich afzetten tegen andere ‘rassen’. Maar doordat thema’s zoals de energieprijzen, immigratie en het tekort aan woningen volgens beide groeperingen de schuld zijn van de overheid en instituties, kunnen beide zich goed vinden in het narratief over een ‘kwaadaardige elite’. Het narratief is erg wendbaar en verschillende soorten groeperingen haken aan naargelang het thema hen aanspreekt. Deze gezamenlijke afkeer van de overheid en instituties, en het geloof in een complot van een machtige elite die op de achtergrond de dienst uitmaakt, verenigt hen. Waar deze groepen overlappen, worden wel antisemitische uitspraken gedaan, waarbij verwezen wordt naar bekende antisemitische elementen van boodschappen. Ook maken rechts-extremistische groeperingen opportunistisch gebruik van thema’s en acties vanuit anti-institutioneel-extremisten om zelf een groter publiek en normalisering van hun eigen boodschap te bereiken.
Tegelijkertijd zijn er thema’s die bij beide groeperingen op een tegengestelde manier spelen. Op bijvoorbeeld het gebied van klimaat verschillen anti-institutioneel-extremisten duidelijk van ten minste een aantal rechts-extremistische groepen. Waar anti-institutionele groepen het klimaatbeleid zien als manier van de ‘kwaadaardige elite’ om het volk te onderdrukken, vindt een klein deel van de rechts-extremisten verduurzaming van de landbouw een belangrijk onderdeel binnen het nationalisme, waar zorgvuldig met de natuur wordt omgegaan. Een ander deel van de rechts-extremisten stelt dat de ecologische crisis massa-immigratie in de hand werkt. Overheden en multinationals zijn volgens hen de veroorzakers van deze ecologische crisis. Ook over hoe de wereld eruit zou moeten zien zonder de huidige ‘kwaadaardige elite’, verschillen rechts-extremisten en anti-institutioneel-extremisten van inzicht. Anti-institutioneel-extremisten willen de ‘kwaadaardige elite’ in eerste instantie omverwerpen, zonder samenhangend beeld van wat er daarna zou moeten gebeuren. Rechts-extremisten willen naar een nieuw systeem toewerken, waarbinnen zij meer invloed hebben, om zo toe te werken naar een maatschappij waarin het ‘witte ras’ en hun manier van leven beschermd worden.

Behalve de overlap met rechts-extremisme, zijn er enige, meer verrassende, signalen dat enkele aanjagers binnen het islamitisch-extremisme interesse tonen in het narratief over een ‘kwaadaardige elite’. Ook andersom is er vanuit anti-institutionele aanjagers interesse getoond in meer conservatieve opvattingen van de islam. Zij kunnen elkaar, net als de rechts-extremisten, waarschijnlijk vinden in hun gedeelde anti-institutioneel sentiment en conservatieve waarden.Hoewel er enige overlap zit met een aantal links-extremistische stromingen voor wat betreft hun ideeën over bijvoorbeeld de rol van de overheid, is er weinig samenwerking zichtbaar.
PDF
Download deze publicatie als PDF.

Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 58

Auteur:
Jaar:
2023
Taal:
Aantal blz:
47
Soort Uitgave:
Beschrijving:
Rechts-extremisme
De terroristische dreiging vanuit rechts-terroristische bewegingen, zoals het accelerationisme, is onveranderd. De omvang van de beweging is echter niet gegroeid en de zeer verontrustende uitingen op het internet hebben zich in Nederland vooralsnog niet vertaald naar daadwerkelijke aanslagen. Wel is het zorgelijk dat enkele honderden jonge Nederlanders online actief rechts-terroristisch gedachtegoed verspreiden en daders van terroristische aanslagen vereren. Daarnaast bestaan er zorgen over een verdere normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed in het maatschappelijke en politieke domein.

(…)

Koranvernielingen zetten Nederland op radar jihadistische organisaties
Mondiale jihadistische organisaties beschouwen Nederland al langer als legitiem doelwit voor een aanslag. Als gevolg van recente koranvernielingen in ons land (zie kader Koranvernielingen in Nederland en Zweden) is Nederland echter nog nadrukkelijker in beeld gekomen. Verscheidene pro-ISIS kanalen hebben via sociale media opgeroepen tot vergeldingsacties tegen westerse landen, waaronder expliciet Zweden en in mindere mate Nederland. Eind januari had een mediaorganisatie verbonden aan ISKP, de Afghaanse tak van ISIS, naar aanleiding van de koranvernielingen dreigementen geuit tegen ‘ongelovigen’. Nederland werd daarin specifiek genoemd als doelwit. In een eind februari 2023 verschenen videoproductie komt de voorman van de anti-islambeweging Pegida in beeld. Ook verscheen in het Engelstalige magazine van ISKP een poster met daarin de Nederlandse en Zweedse vlag verwerkt en de oproep om aanslagen te plegen op onder meer winkels, politieagenten en muziekconcerten.
Het bleken geen loze dreigementen. Begin februari werden in Istanboel twintig personen verbonden aan ISKP gearresteerd wegens aanslagplannen op diplomatieke posten van westerse landen, waaronder het Nederlandse en Zweedse consulaat in Istanboel, en op kerken en synagogen. Turkse media meldden dat de Turkse inlichtingendienst vreesde dat ISKP haar aanhangers in Turkije opdracht had gegeven de aanslagen te plegen als vergelding voor koranvernielingen in Zweden en Nederland. Negen westerse landen, waaronder Nederland, Zweden en de Verenigde Staten, hadden vanwege de spanningen en toegenomen dreiging de week ervoor hun consulaten in Istanboel voor enige tijd gesloten.
Zweden sloot op 11 april uit veiligheidsoverwegingen ook zijn ambassade in de Pakistaanse hoofdstad Islamabad. In Zweden zelf werden op 4 april 2023 vijf mannen aangehouden op verdenking van het voorbereiden van een terroristische aanslag. Volgens de Zweedse veiligheidsdienst hebben de potentiële aanslagplegers banden met internationale ISIS-netwerken via groepen op Facebook. In deze groepen zaten ISIS-strijders en werd geld ingezameld voor de terroristische organisatie. Sinds de koranverbranding van januari zou er in Zweden sprake zijn van meerdere concrete aanslagdreigingen. Uit angst voor nieuwe terroristische aanslagen voerde de Zweedse politie onder andere de beveiliging op van symbolisch belangrijke objecten. In Zweden blijft het dreigingsniveau voorlopig onveranderd op 3 (op een schaal van 5).
Jihadistische organisaties halen vaker expliciet landen aan in hun terroristische propaganda. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat dit niet altijd leidt tot een toename van het aantal aanslagen in die landen. De aanslagdreiging in Istanboel en in Zweden toont net als de aanslagen op de redactie van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo evenwel aan dat jihadistische organisaties zich bij hun keuze voor een doelwit kunnen laten leiden door incidenten in het Westen, die door hen opgevat worden als godslastering.
Terroristische groeperingen grijpen de ervaren godslastering bovendien aan om hun terroristische boodschap te versterken en het gebruik van geweld te rechtvaardigen. Op deze manier proberen ze geradicaliseerde individuen in Europa te inspireren tot het plegen van een aanslag zonder daarbij zelf actief voorbereidingen te hoeven treffen. Daders van aanslagen in reactie op ervaren godslastering zijn in de meeste gevallen niet verbonden aan terroristische groeperingen, maar beweren doorgaans te handelen uit persoonlijke overtuiging. Aanslagen uit het verleden tonen aan dat moslims van verschillende religieuze oriëntatie (soennitisch, sjiitisch, salafistisch, soefistisch) vatbaar kunnen zijn voor oproepen tot vergelding, zelfs als die jaren geleden zijn gedaan. Zo stak in augustus 2022 een man de Brits-Indiase schrijver Salman Rushdie meerdere malen tijdens een lezing. De dader had zich mogelijk laten inspireren door het doodsvonnis van Rushdie dat de geestelijk leider van Iran, Ayatollah Khomeini, in 1989 had uitgesproken na publicatie van het werk De Duivelsverzen. Half april 2023 plaatste een islamitische geestelijke in Pakistan op sociale media een hernieuwde oproep om Geert Wilders te doden. Aanleiding hiervoor was de tekenwedstrijd voor Mohammedcartoons die Wilders in 2018 wilde organiseren.
Op korte termijn draagt de jihadistische propaganda, waarin Nederland expliciet wordt genoemd als land dat zich schuldig maakt aan godslastering, bij aan een verhoogde terroristische dreiging tegen ons land en onze belangen in het buitenland. De dreiging tegen Nederlandse doelwitten in landen waar aan ISIS gelieerde cellen reeds actief zijn, is groter dan in Nederland zelf.

KADER – Koranvernielingen in Nederland en Zweden
Op 22 januari verscheurde de voorman van de anti-islambeweging Pegida een koran tijdens een demonstratie voor het tijdelijke Tweede Kamergebouw in Den Haag. Op 12 februari deed hij hetzelfde tijdens een demonstratie in Utrecht, op 22 maart in Leiden en op 15 april voor het gemeentehuis in Amsterdam. In Zweden verbrandde een Deense anti-islamactivist op 21 januari 2023 een koran voor de Turkse ambassade. In april 2022 verbrandde hij al meerdere korans tijdens een controversiële tour door Zweden, die leidde tot hevige ongeregeldheden in meerdere steden.
In verscheidene islamitische landen hebben de koranvernielingen geleid tot boze reacties en demonstraties tegen onder meer Zweden en Nederland. Woede over ervaren heiligschennis of godslastering wordt in Nederland veelal geventileerd binnen de kaders van de democratische rechtsstaat zoals door demonstraties of petities. In Amsterdam vroeg de Fractievoorzitter van DENK aan de burgemeester om eventuele toekomstige Koranverscheuringen in de stad te verbieden. De landelijke afdeling pleitte voor een nationaal verbod op het verscheuren van heilige boeken.
In het verleden hebben extremistische moslims in westerse landen echter ook aanslagen gepleegd in reactie op godslastering, zoals de aanslag op de redactie van het satirische weekblad Charlie Hebdo (2015). Het bekendste voorbeeld in ons land is de moord op Theo van Gogh in 2004 door een lid van het jihadistische netwerk de Hofstadgroep.
(…)
Rechts-extremistische Dreiging

De rechts-extremistische dreiging, inclusief het rechts-terrorisme, is in de afgelopen jaren diffuser en onvoorspelbaarder geworden. Dat geldt zowel voor Nederland als voor andere westerse landen. Een minderheid van de rechts-extremisten vormt een gewelddadige dreiging. Een ander deel is actief bezig met het normaliseren van hun intolerante gedachtegoed.

Rechts-terrorisme
Geweldsdreiging rechts-terrorisme blijft voorstelbaar
Binnen Nederland komt de voornaamste rechts-extremistische geweldsdreiging van online aanhangers van accelerationistisch en vergelijkbaar rechts-terroristisch gedachtegoed. Het accelerationisme is gebaseerd op de omvolkingstheorie.(1) Aanhangers willen met terroristisch geweld een rassenoorlog bespoedigen, waarmee het huidige politieke bestel kan worden vervangen door een witte etnostaat. Er zijn waarschijnlijk een paar honderd Nederlandstalige aanhangers van deze ideeën. Dit aantal lijkt in het afgelopen jaar niet te zijn toegenomen, maar er is binnen de beweging wel sprake van verloop. Daarnaast trekken meer ervaren deelnemers aan online netwerken zich met een select groepje bekenden terug in besloten appgroepen.
Het Nederlandse rechts-terroristische milieu blijft een lage organisatiegraad kennen. Het gaat met name om vatbare jongens en mannen van dertien tot eind twintig, die vaak een instabiele thuissituatie kennen en soms kampen met psychosociale of psychopathologische problemen. Deze problematiek kan het aangaan van sociale contacten in de fysieke wereld bemoeilijken, waardoor ze op zoek gaan naar digitale aanspraak. Online delen ze een eigen taalgebruik en iconografie, bijvoorbeeld via memes (zie kader Memes als rechts-extremistisch communicatiemiddel).
Nieuwe leden die zich bij onlinegroepen aansluiten halen inspiratie uit ontmantelde organisaties als Atomwaffen Division of The Base, losse extremistische of terroristische tekstfragmenten en de daden van eerdere aanslagplegers. Nederlandse aanhangers van het accelerationisme knippen en plakken vaak stukjes gedachtegoed om hun persoonlijke rechts-terroristische ideologie samen te stellen (zie kader Extremisme onvoorspelbaar door ‘knip-en-plakideologieën’). Sommigen zoeken een passende ideologie bij hun geweldslust. Hun veranderlijke ideologische onderbouwing kan het makkelijker maken om over te stappen van de ene naar de andere onlinegroep, of om van meerdere groepen tegelijkertijd lid te zijn. Omdat uitgewerkte extremistische ideologieën in deze onlinegroepen beperkt aan bod komen, en er vooral oppervlakkige gewelddadige denkbeelden worden gedeeld en aanslagplegers worden geëerd, zijn deze groepen mogelijk toegankelijker voor nieuwe geïnteresseerden.
In Nederland hebben leden uit dit rechts-terroristische onlinemilieu geen terroristische aanslagen gepleegd. Ook wereldwijd blijft het aantal aanslagen uit accelerationistische hoek vooralsnog relatief beperkt, zeker in de afgelopen jaren.

KADER – Memes als rechts-extremistisch communicatiemiddel
Memes zijn binnen rechts-extremistische groepen op het internet populair, omdat ze vaak als grap verpakte extreemrechtse ideeën online in een kort tijdsbestek op een eenvoudige en subtiele manier kunnen verspreiden onder een breder publiek. Het gevolg van dergelijke memes kan zijn dat de inhoud niet meer als problematisch wordt gezien en genormaliseerd wordt in publieke debatten. Rechts-extremisten en –terroristen delen in hun eigen online communities memes met een meer expliciete extremistische inhoud, zoals hun fascinatie voor geweld en wapens, en hun bewondering voor rechts-terroristische aanslagplegers.
Wel worden in Nederland en andere Europese landen steeds meer geradicaliseerde rechts-extremistische jongeren gearresteerd, meestal vanwege (online) opruiing of het verspreiden van terroristische content. Wanneer er toch aanslagplannen worden onderschept, zijn die vaak nog in een vroeg stadium. Dat er steeds meer arrestaties worden verricht betekent niet zozeer dat er meer rechts-terroristische activiteiten plaatsvinden, maar vooral dat veiligheidsdiensten beter zicht hebben op de al langer bestaande dreiging.
Nederland kent historisch gezien weinig rechts-extremistisch geweld (zie kader Grote verschillen in rechts-extremistisch geweld in Europa), maar de Nederlandse aanhangers lijken door hun online activiteiten in een internationale omgeving los te staan van deze geweldloze traditie. Hierdoor is het risico dat ze overgaan tot geweld groter. Tegelijkertijd kan het ontbreken van georganiseerde rechts-extremistische netwerken, die geweldsdaden zouden kunnen faciliteren, weer een dempende werking hebben op de geweldsdreiging. Ten slotte roept de jeugdige leeftijd van de groep de vraag op in hoeverre zij op dit moment in staat zijn om een aanslag met enige complexiteit te plannen (zie kader Rechts-extremistisch geweld in Europa zelden door jongeren).
KADER – Grote verschillen in rechts-extremistisch geweld in Europa
Ondanks de toegenomen aandacht voor rechts-extremisme is er in Europa sinds 1990 sprake van een afname van geweld uit die hoek, waarbij 2021 zelfs een van de minst gewelddadige jaren was – al dan niet vanwege de coronapandemie. Er bestaan grote verschillen in rechts-extremistisch geweld in afzonderlijke Europese landen. In absolute aantallen vindt het meeste geweld plaats in Duitsland, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk, Italië, Griekenland en Spanje. Afgezet tegen het aantal inwoners vindt het meeste geweld plaats in Griekenland en Duitsland, terwijl ook de Scandinavische landen hoog scoren. Nederland kent historisch gezien erg weinig rechts-extremistisch geweld, met slechts enkele bekende geweldsincidenten tussen 2015 en 2022. Verschillen bestaan ook in doelwitkeuzes: waar het geweld in Noord-Europa vooral is gericht tegen etnische en religieuze minderheden, worden in Zuid-Europa juist politieke tegenstanders zoals antifascisten aangevallen.

KADER – Rechts-extremistisch geweld in Europa zelden door jongeren
Het meeste rechts-extremistisch geweld binnen Europa is van andere aard dan de aanslagen waarover accelerationisten online fantaseren. Grootschalige of voorbereide aanslagen als in Bratislava in 2022 blijven uitzonderingen. Volgens het Noorse wetenschappelijke onderzoeksbureau C-Rex waren bij de 26 extreemrechtse aanslagen in West-Europa met dodelijke afloop tussen 2015 en 2022 slechts vijf daders jonger dan 25 jaar betrokken, van wie er één minderjarig was. Maarliefst twaalf daders waren boven de veertig. Terwijl met name jongeren online terroristische content verspreiden, zijn de daadwerkelijke aanslagplegers in Europa vaak een stuk ouder.
Op vrijdag 23 december 2022 schoot een Franse man van 69 drie Koerden dood in Parijs. Daarnaast raakten drie personen zwaargewond. Hij verklaarde een ‘pathologische haat’ te hebben jegens buitenlanders en koesterde specifieke wrok tegen de Koerdische gemeenschap. In 2021 verwondde dezelfde man met een sabel ook al enkele mensen bij een vluchtelingenkamp. In afwachting van zijn proces verblijft hij in een psychiatrische instelling. De Franse autoriteiten behandelen de zaak als een haatmisdrijf en niet als terrorisme.
De aanval vertoont overeenkomsten met een aanslag op een migrantencentrum in het Engelse Dover, op 30 oktober 2022. Twee mensen raakten licht gewond nadat een 66-jarige Brit meerdere brandbommen gooide. De man pleegde kort daarna zelfmoord. Ook bij deze aanslag was er waarschijnlijk sprake van psychische of psychosociale problemen. Hoewel deze aanslag aanvankelijk ook niet werd beschouwd als terrorisme, veranderde dat nadat rechts-extremistische berichten van de dader werden aangetroffen op sociale media. Beide aanslagen lijken voort te komen uit een koppeling van diepgewortelde haat tegen buitenlanders of moslims met persoonlijke rancune en tegenslag, negatieve ervaringen met de overheid en soms enkele ideologische componenten.

Het blijft evenwel zorgelijk dat het rechts-terroristische onlinemilieu ook in Nederland aanhangers kent. De aanhangers van dit gedachtegoed, zowel in Nederland als daarbuiten, kunnen zich jarenlang onderdompelen in rabiate content, totdat een los incident hen aanzet tot concreet geweld. Door de internationale ideologische verwevenheid en het online karakter kunnen aanslagen in het ene land potentiële aanslagplegers aan de andere kant van de wereld inspireren tot het plegen van een vergelijkbare daad. De aanslagpleger op een lhbti-bar in Bratislava begin oktober 2022 raakte in eerste instantie geïnspireerd door de aanslag in Christchurch in 2019 en werd door een rechts-terroristische aanslag in het Amerikaanse Buffalo in mei 2022 aangezet om zelf actie te ondernemen. Kopieergedrag wordt binnen het rechts-terroristische onlinemilieu actief gestimuleerd. Dit hoeft niet op korte termijn plaats te vinden: onderzoek toont aan dat rechts-terroristische copycats ruim de tijd kunnen nemen om hun aanslagen te plannen. De daadwerkelijke ideologische, praktische en psychosociale voorbereiding op een aanslag kan lang duren.

Rechts-extremisme
Het rechts-extremistische landschap in Nederland
De alt-rightbeweging vormt samen met de accelerationisten de zogeheten ‘nieuwe generatie’ rechts-extremisten. Aanhangers van deze generatie dragen in tegenstelling tot klassieke rechts-extremisten als neonazi’s geen zichtbare rechts-extremistische symbolen, kleding of kapsels. Daardoor zijn zij in het openbare leven veel minder direct als zodanig herkenbaar. De alt-rightbeweging in Nederland bestond voorheen vaak uit relatief jonge hoogopgeleide mannen. Door onder andere de normalisering van het gedachtegoed en het naar de achtergrond verdwijnen van groeperingen als Erkenbrand is deze samenstelling veranderd naar een meer diverse groep qua leeftijd en opleidingsniveau.
De nieuwe generatie rechts-extremisten streeft, zoals in de vorige paragraaf gesteld, een witte etnostaat na en vreest de ‘omvolking’ van Nederland (en andere Westerse landen). Vaak leggen ze de schuld van de veranderende bevolkingssamenstelling bij de overheid en haar instituties die doelbewust en met een kwaadaardig motief migratie zouden bevorderen. Daarnaast houden ze ook feministen en de lhbti-gemeenschap verantwoordelijk, omdat zij de voortplanting van het witte ras zouden belemmeren. Alt-rightaanhangers zien het gebruik van geweld om op korte termijn een rassenoorlog te ontketenen op dit moment als contraproductief voor de groei van de beweging. De alt-rightbeweging probeert vooral de publieke opinie en de heersende opvattingen in een land te beïnvloeden, al dan niet door deelname aan het democratisch bestel. Door steeds de rand van het toelaatbare op te zoeken en te shockeren zorgen ze ervoor dat extremistisch gedachtegoed steeds verder normaliseert. De grens tussen het accelerationisme en de alt-rightbeweging is met name online vrij diffuus. Binnen de alt-rightbeweging geldt de notie dat geweld ter zelfverdediging mogelijk niet te voorkomen is.
Door culturele en ideologische verschillen, maar ook door onderlinge sociale conflicten, blijft het rechts-extremistische landschap in Nederland gefragmenteerd. Het lukt groepen wel vaker om samen op te trekken, met de omvolkingstheorie als verbindende factor.
Normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed
Het afgelopen halfjaar is het steeds gangbaarder geworden om rechts-extremistisch gedachtegoed uit te dragen. Het openlijk en (vrijwel) kritiekloos bespreken van xenofoob en deels racistisch gedachtegoed is zichtbaar op sociale media, maar ook in het politieke discours, het publieke omroepbestel en het dagelijkse leven.
De geprojecteerde teksten op de Erasmusbrug tijdens de jaarwisseling zijn illustratief voor het streven om de rechts-extremistische beweging te normaliseren (zie kader Extremistische laserprojecties in Nederland). Door de vermenging van activistische en rechts-extremistische uitingen wordt rechts-extremistisch gedachtegoed toegankelijker gemaakt voor een breed publiek. Uit tactische overwegingen benoemen rechts-extremisten niet enkel de eigen ‘etnische superioriteit’, maar benadrukken ze vooral dat de Nederlandse ‘culturele identiteit’ bedreigd wordt door de komst van migranten. Men wijst daarbij bijvoorbeeld op het verdwijnen van ‘tradities’ zoals het uiterlijk van Zwarte Piet. Door in te spelen op de zorgen van een groter deel van de bevolking over het verlies van tradities, cultuur en identiteit, proberen rechts-extremisten grotere groepen gevoelig te maken voor de omvolkingstheorie.
KADER – Extremistische laserprojecties in Nederland
In Nederland vinden er sinds december 2022 laserprojecties plaats met racistische en antisemitische teksten. Deze rechts-extremistische laseracties dienen om propaganda te verspreiden, nieuwe leden aan te trekken en het gedachtegoed verder te normaliseren.
Zo werden in Venlo eind december teksten geprojecteerd op een UWV-gebouw en een winkel. Met oud en nieuw verschenen vervolgens teksten op de Erasmusbrug in Rotterdam tijdens het aftelmoment dat live op tv te zien was. De rechts-extremistische groepering die deze actie heeft opgeëist, lijkt hiermee het startschot te hebben gegeven voor deze nieuwe modus operandi in Nederland, ook wel projection bombing genoemd. Met relatief eenvoudige en goedkope middelen zorgt men voor een groot bereik, zeker wanneer het media-aandacht genereert. Zowel rechtse als linkse actievoerders in het buitenland, met name in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, maken al langer gebruik van dit soort projecties. Vooral een groepje neonazi’s in de VS lijkt ter inspiratie te dienen voor de projecties in Nederland. Sinds de jaarwisseling vonden er in Nederland laserprojecties plaats op het stadskantoor in Alkmaar (18 januari), het Anne Frank Huis in Amsterdam (6 februari), de Hemweg-centrale en een hotel in Amsterdam (rond 14 februari) en het gemeentekantoor in Eindhoven (tijdens carnaval op 20 februari).
Een deel van de projecties is opgeëist door een klein maar radicaal netwerk van nazi-sympathisanten dat nauwe banden onderhoudt met andere extreemrechtse en rechts-extremistische groeperingen. Vanuit deze groep gaat geen geweldsdreiging uit, maar sommige groepsleden nemen wel deel aan Telegramgroepen waar wordt gespeculeerd over het plegen van rechts-extremistische aanslagen. Er zijn meerdere verdachten aangehouden op verdenking van betrokkenheid bij de projecties. 
Het succes van acties van rechts-extremistische groeperingen wordt in grote mate bepaald door de aandacht die de acties opleveren. Voor deze groeperingen geldt dan ook dat elke vorm van publiciteit goede publiciteit is. Maar vergaande provocatie kan doelstellingen ook schaden. Dit is het geval wanneer rechts-extremistische teksten te uitgesproken antisemitisch of racistisch zijn, of bijvoorbeeld wanneer gekozen wordt voor locaties die zeer gevoelig liggen, zoals het Anne Frank Huis.
Voorbereiding op een gewelddadige confrontatie
De alt-rightbeweging tornt aan de grondrechten van groepen in de samenleving en ondermijnt zo de democratische rechtsorde. Waar aanhangers over het algemeen proberen hun extremere en gewelddadige ideeën te verhullen voor het bredere publiek, worden dergelijke uitingen wel in steeds grotere online groepen gedeeld. Ze bestempelen geweld daar als gerechtvaardigd onder het mom van ‘zelfverdediging’ of ‘noodzakelijk kwaad’.
Aanhangers van de alt-rightbeweging bereiden zich op verschillende manieren voor op een in hun ogen onvermijdelijke gewelddadige confrontatie met hun tegenstanders. Soms lijkt dit onschuldig. Zo beoefent men in deze kringen al dan niet gezamenlijk fysieke trainingen om het lichaam te zuiveren en fit te houden, maar ook om gevechtsvaardigheden op te doen. Problematischer wordt het wanneer men wapens probeert te verkrijgen. In DTN 56 is de interesse van rechts-extremisten in 3D-geprinte wapens reeds genoemd. Bij aanhoudingen in februari 2023 (zie kader Extremistische laserprojecties in Nederland) werden bij twee verdachten onder meer een kruisboog en 3D-geprinte kruisboogonderdelen in beslag genomen. Ook houden rechts-extremisten interesse in lidmaatschap van schietverenigingen. Het is bovendien zorgwekkend dat sommigen van hen een baan ambiëren bij Defensie.
De MIVD ziet sinds 2020 toegenomen interesse bij rechts-extremisten om voor de krijgsmacht te werken. Rechts-extremisme zou een bedreiging kunnen vormen voor de inzetbaarheid van de krijgsmacht en voor de democratische rechtsorde.
KADER – Extremisme onvoorspelbaar door ‘knip-en-plakideologieën’
Bij anti-institutioneel extremisten, maar ook bij rechts-extremisten, maken afgebakende ideologieën steeds meer plaats voor individuele knip-en-plakideologieën. Hiervan is sprake wanneer personen losse fragmenten van verschillende extremistische ideologieën samenvoegen tot een eigen persoonlijke overtuiging. Deze flarden gedachtegoed kunnen elkaar aanvullen, maar kunnen soms ook juist met elkaar in tegenspraak lijken. Aanhangers van complottheorieën over een kwaadaardige elite kunnen bijvoorbeeld elementen van rechts-extremisme, incelcultuur, spiritualisme, of christelijk en cultureel traditionalisme in hun ideologie vermengen. De wereldwijde verbondenheid via sociale media en andere online-platformen draagt in belangrijke mate bij aan de vorming van deze knip-en-plakideologieën: vatbare personen vinden in een vrijwel ongelimiteerd aanbod van extremistisch gedachtegoed altijd wel iets dat bij hen past. Zij vormen hun eigen extremistische profiel door uit het ideologisch aanbod juist die elementen te plukken, die de eigen onvrede rechtvaardigen. Ongeacht hun persoonlijke knip-en-plakideologieën delen anti-institutioneel extremisten wel een aantal vaste elementen, zoals het geloof in complottheorieën en een afkeer van de gevestigde orde.
Onduidelijke, veranderende en gemengde denkbeelden gaan vaak samen met persoonlijke grieven, zeer negatieve ervaringen met de overheid en psychische problemen. Dergelijke factoren kunnen sommige personen vatbaarder maken voor extremistisch gedachtegoed. De vermenging van vlagen ideologie met rancune of persoonlijke problematiek maakt het lastiger om extremisme als dusdanig te herkennen, en maakt de dreiging onvoorspelbaarder.
(1) Volgens de omvolkingstheorie veranderen bepaalde groepen, vaak ‘de Joden’ of ‘de linkse elite’, op planmatige wijze de bevolkingssamenstelling van Westerse landen, door witte mensen doelbewust te vervangen door mensen met een andere culturele of etnische achtergrond. Deze extreemrechtse complottheorie is ondergedompeld in antisemitisme en wordt verheerlijkt door rechts-extremistische aanslagplegers als Tarrant en Breivik.
PDF
Download deze publicatie als PDF.

AIVD jaarverslag 2022

Auteur:
Jaar:
2023
Taal:
Aantal blz:
58
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Over extreemrechts:

1.1 Rechtsterrorisme
• De AIVD heeft in 2022 een aantal keren een mogelijke rechtsterroristische dreiging (helpen) voorkomen.
• De grootste rechtsterroristische dreiging gaat uit van een nieuwe generatie rechtsextremisten, die vooral online met elkaar in contact staat.
• Binnen de hedendaagse rechts-extremistische bewegingen staat antisemitisme centraal.
De dreiging van rechts-terrorisme in Nederland is in 2022 niet verminderd. In de loop van het jaar heeft de AIVD een aantal keer een mogelijke rechts-terroristische dreiging voorkomen door die actief te verstoren. Ook bracht de dienst over het onderwerp vijf ambtsberichten uit aan het Openbaar Ministerie.
De politie arresteerde (onder andere daarop) een aantal mensen op verdenking van activiteiten die aan rechts-terrorisme zijn gelinkt. Bovendien heeft de AIVD meerdere keren collega-diensten in het buitenland op de hoogte gebracht van (mogelijke) dreigingen, zodat zij actie konden ondernemen.
Ontwikkelingen in het buitenland versterken het dreigingsbeeld. Rechts-terroristen pleegden aanslagen in Slowakije (Bratislava) en de VS (Buffalo). En in België en Duitsland arresteerde de politie meerdere rechts-extremisten die een wapenarsenaal hadden aangelegd.
De groep waarvan de grootste rechts-terroristische geweldsdreiging uitgaat is een relatief nieuwe generatie rechts-extremisten, bestaand uit (jonge) mannen, die internationaal online met elkaar in contact staan, in wisselende chatgroepen, kanalen en platforms. Daar praten ze terroristisch geweld goed en verheerlijken dat. De grootste en de meest dominante inspiratiebron voor rechts-terroristisch geweld is het ‘accelerationisme’. Zo genoemd omdat aanhangers een in hun ogen  aanstaande rassenstrijd sneller op gang willen brengen. Geweld is daarvoor in hun ogen een goed middel. Van die rassenstrijd verwachten ze een  maatschappelijke omwenteling in hun voordeel.
Hoewel de Nederlandse beweging steeds van samenstelling verandert – er komen online profielen bij, en online profielen verdwijnen weer – lijkt de omvang nog steeds uit enkele honderden aanhangers te bestaan. Vergelijkbaar met vorig jaar. Het is lastig te voorspellen welke aanhangers daadwerkelijk terroristisch geweld (willen) gaan gebruiken.
Binnen het hedendaagse rechts-extremisme staat vooral antisemitisme centraal. Rechts-extremisten grijpen soms maatschappelijke veranderingen aan om hun  ideologie verder uit te dragen. Zo framen ze demografische veranderingen als een complot van ‘de joodse elite’ om bewust het witte ras te verzwakken.
Hun omvolkingscomplottheorie stelt dat die zogenaamde elite daaraan zou werken door middel van ‘omvolking’, vermenging of vervanging van ‘het witte ras’. Hét  instrument daarvoor zou het stimuleren zijn van massa-immigratie, vooral uit islamitische en Afrikaanse landen. Immigranten die in hun ogen gemiddeld meer kinderen zouden krijgen, en een lager IQ zouden hebben. Als dat de witte bevolking voldoende verzwakt of verdund zou hebben, zou ‘de joodse elite’ die  vervolgens makkelijker onder de duim kunnen krijgen. Sommige rechts-extremistische groepen verwijten linkse partijen, feministen en de LHBTIQ+-gemeenschap dat zij aan die gepercipieerde ontwikkeling bijdragen – de laatste twee, omdat ze voor minder ‘blank nageslacht’ zouden zorgen.
Onlosmakelijk verbonden aan de dreiging die in 2022 uitging van het accelerationisme in het bijzonder en van de rechts-extremistische beweging in het algemeen, is dat het gedachtegoed vooral online wordt gedeeld, gepropageerd en besproken. Kenmerkend daaraan is in de eerste plaats dat soms moeilijk onderscheid valt te maken tussen de verschillende groepen, groepjes en eenlingen die door elkaar bewegen. Dezelfde profielen kunnen actief zijn in accelerationistische  chatgroepen, neonazistische kanalen, in groepen die zich als alt-right identificeren (een verzamelnaam, vanaf 2016 uit de VS overgewaaid, voor een nieuwe generatie witte nationalisten die ‘het blanke ras zuiver willen houden’ – het is geen coherente groep met eensluidende ideeën), en etnonationalistische groepen  (groepen die het witte ras de basis vinden voor de nationale identiteit van een land en niet bijvoorbeeld gedeelde waarden of cultuur).
In kanalen die geen terroristische aanslagen lijken voor te staan, kan toch sympathie worden uitgesproken voor de daders, en kan haat en geweld worden  genormaliseerd. Hoewel slechts een kleine groep rechts-extremisten voor terroristisch geweld lijkt te zijn, is online het onderscheid tussen voorstanders en  tegenstanders van geweld niet altijd duidelijk. In het rechts-extremistische online milieu is de cultuur zo fundamenteel tegendraads, en zijn provocatie en morbide  humor zo gewoon, dat het niet vanzelf spreekt wie aanhanger, sympathisant of trol is.
Een tweede kenmerk van het online landschap is hoe boodschappen er worden verpakt en verspreid. Zelden op een manier die voor de argeloze (jonge) kijker of  volger herkenbaar rechts-extremistisch is. Maar vaak verpakt als ‘humor’ in plaatjes en memes, die haatdragend zijn tegen één groep in het bijzonder. Bijvoorbeeld LHBTIQ+, feministen, linkse activisten, niet-westerse immigranten, moslims, joden of politici. Zulke plaatjes en memes worden verspreid buiten de eigen kanalen, onder meer in online games, en zijn vaak gericht op jongeren en op een breder publiek. De AIVD ziet de tendens dat gewelddadige propaganda soms al voor volgers zorgt om het geweld alleen. Sommige jonge kijkers zijn vooral gefascineerd door het gebruik van wapens en geweld. De rechts-extremistische ideologie en de haat jegens andere bevolkingsgroepen gaat in een aantal gevallen pas later een rol spelen in het radicaliseringsproces. Jonge mannen, die internationaal met elkaar in contact staan, praten terroristisch geweld goed en verheerlijken dat.
1.2 Rechts-extremisme
• Niet-gewelddadige rechts-extremistische groepen kunnen de democratische rechtsorde van Nederland in gevaar brengen.
• Hun gedachtegoed kan leiden tot radicalisering en staat haaks op de manier waarop Nederland is ingericht.
• Extremistische aanjagers proberen volop mee te liften op maatschappelijke discussies.
Om de democratische rechtsorde te beschermen, onderzoekt de AIVD ook rechts-extremistische groepen die geen terroristische aanslagen voorstaan. Omdat hun gedachtegoed haaks staat op de ideeën die het fundament zijn van de democratische rechtsorde. Als hun beweging substantieel zou worden in omvang of invloed kan dat op termijn het voortbestaan van de democratische rechtsorde in Nederland in gevaar brengen.
Ook kunnen niet-gewelddadige extremistische groepen een voedingsbodem leggen voor radicalisering, door hoe ze aanhangers sociaal en ideologisch vormen.
Individuele aanhangers kunnen uiteindelijk de boodschap van terroristischgeoriënteerde bewegingen omarmen.
De rechts-extremistische beweging in Nederland is divers, en bestaat uit een kleine groep neonazi’s, groepen die vooral anti-islam zijn, zogeheten identitaire  groepen (die zeggen te streven naar ‘het behoud van de nationale identiteit’ van ieder land, binnen duidelijke nationale grenzen) en volks- en etnonationalisten.
Wat de groepen ondanks hun verschillen delen, is de omvolkingscomplottheorie. Er zijn dan ook (jongere) aanjagers die hopen dat ze rond dat idee in Europa meer samenwerking op gang kunnen brengen tussen de verschillende rechts-extremistische stromingen, en dat ze zo een grote (internationale) beweging kunnen bouwen.
Technische mogelijkheden en de gedeelde taal en cultuur online maken dat makkelijker dan in het verleden. Toch lukt het vormen van een grote beweging tot nu toe niet zo. Culturele en ideologische verschillen staan dat in de weg.
De grootste dreiging die van niet-gewelddadige rechts-extremistische groepen uitgaat, is dat ze weten te bereiken dat hun extreme ideeën, complotdenken en  (verkapt) antisemitisme door veel mensen worden geaccepteerd. Rechts-extremistische aanjagers proberen dan ook volop mee te liften op maatschappelijke onderwerpen. Ze gebruiken bijvoorbeeld de politieke discussie over hoeveel migratie wenselijk is, om (online) elementen van de omvolkingscomplottheorie te
propageren.
PDF
Download deze publicatie als PDF.

Online extreemrechtse radicalisering

Handvatten voor een preventieve aanpak
Auteurs:
, , , ,
Jaar:
2022
Taal:
Aantal blz:
42
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Extreemrechts lijkt bezig aan een voorzichtige opmars in Nederland. Deze
speelt zich met name online af en onderscheidt zich daarom op belangrijke
punten van het ‘traditionele’, op fysieke ontmoetingen geënte extreemrechts.
Er zou zelfs sprake zijn van een “geheel nieuwe generatie rechtsextremisten”
(Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland, nr. 53, 54).
Er zijn meerdere factoren die dit tot een zorgwekkende ontwikkeling maken.
Allereerst kan online radicalisering zich heel snel voltrekken. Vanwege de
anonimiteit die het computerscherm biedt, zijn conversaties binnen chatgroepen
veelal extremer dan in de fysieke sfeer, waarbij nieuwkomers in
dergelijke groepen zich razendsnel conformeren aan de groepsmores – zonder
daarbij te beseffen dat sommige uitspraken voortkomen uit overdrijvingen en/
of stoerdoenerij (Wagenaar, 2021).
Daarnaast biedt het internet toegang tot internationale netwerken, die na
verwijdering vaak weer onder een andere naam opduiken (Hart et al. 2021).
Dit heeft ertoe geleid dat het huidige extreemrechts in Nederland sterk internationaal
georiënteerd is, waarbij vooral de invloed van extreemrechts vanuit
de Verenigde Staten is toegenomen. Dit komt bijvoorbeeld terug in de steun
voor de zogeheten internationale accelerationistische netwerken, waarin wordt
gesproken over zaken zoals het ontketenen van een rassenoorlog door middel
van terroristische aanslagen. Een paar honderd Nederlandse jongeren zouden
onderdeel uitmaken van dergelijke netwerken. De NCTV meldde onlangs dat
het gevaar van een aanslag in Nederland in het geval van extreemrechts met
name in deze hoek schuilt (Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland, nr. 56).

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Fenomeenanalyse Extremisme Noord-Nederland

Auteurs:
, ,
Jaar:
2022
Taal:
Aantal blz:
66
Soort Uitgave:
Beschrijving:

De afgelopen jaren heeft het extremistische landschap in Nederland zich sterk ontwikkeld. Waar in de publieke beeldvorming de nadruk lang heeft gelegen op het jihadisme, zijn de laatste jaren andere vormen van extremisme sterker op de voorgrond getreden. Sinds de uitbraak van de coronapandemie in 2019 zijn toenemende verharding en verdeeldheid van het maatschappelijke en politieke debat zichtbaar. Antioverheidssentimenten worden explicieter publiekelijk geuit, bijvoorbeeld in relatie tot het corona- en stikstofbeleid. Bovendien lijken meer mensen online te radicaliseren onder invloed van complotdenkers en/of radicaal- en extreemrechtse groeperingen.

Bijzonderheden: Extreemrechts op blz 21 - 23 en verder
PDF
Download deze publicatie als PDF.

Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 57

Auteur:
Jaar:
2022
Taal:
Aantal blz:
39
Soort Uitgave:
Beschrijving:
Rechts-extremisme
Het accelerationisme blijft de voornaamste rechts-extremistische geweldsdreiging. Deze stroming propageert terroristisch geweld als legitiem middel om het ideaal van een witte etnostaat te bereiken. Een van de pijlers binnen het accelerationisme is de zogenoemde omvolkingstheorie, een complottheorie die in Nederland steeds meer onderdeel wordt van het publieke debat. Volgens accelerationisten kan de vermeende omvolking worden tegengegaan met geweld en het bespoedigen van een rassenoorlog. Hoewel accelerationistische aanslagen in Europa tot dusverre weinig zijn voorgekomen en accelerationisten zich vooral online uiten, maakt het inherent gewelddadige gedachtegoed een aanslag vanuit deze stroming voorstelbaar.
(…)
De voornaamste rechts-extremistische geweldsdreiging blijft voortkomen uit het accelerationisme. Net als veel andere rechts-extremistische stromingen is het accelerationisme op de omvolkingstheorie gebaseerd (zie ‘Normalisering van de omvolkingstheorie in Nederland’), waarbij aanhangers van het accelerationisme de nadruk leggen op het bespoedigen van een rassenoorlog. Met deze oorlog willen accelerationisten chaos creëren en het huidige politieke bestel vervangen door een witte nationaalsocialististische etnostaat. Zoals beschreven in eerdere DTN’s beschouwen zij het gebruik van terroristisch geweld als een gerechtvaardigd middel bij het ontketenen van die strijd. Nieuwe accelerationistische publicaties onderschrijven nog maar eens dat aanslagen door alleenhandelende daders en grootschalige aanslagen op vitale infrastructuur, zoals het stroomnetwerk, telecommunicatie en olietransport, moeten bijdragen aan de beoogde ontketening van een rassenoorlog.
Er zijn waarschijnlijk een paar honderd Nederlandstalige aanhangers van dergelijk rechts-terroristisch gedachtegoed. Het aantal Nederlandstalige aanhangers lijkt sinds 2021 niet te zijn toegenomen. Ondanks deze stagnatie kent de beweging wel verloop: sommige personen verlaten accelerationistische netwerken en anderen komen er juist nieuw bij. Het Nederlandstalige rechts-terroristische milieu kent daarnaast een lage organisatiegraad. Van een enkeling gaat een geweldsdreiging uit. Ook het profiel van de aanhangers is ongewijzigd. Het gedachtegoed oefent met name een aantrekkingskracht uit op kwetsbare jongens en mannen van 13 tot 30 jaar oud, die vaak een instabiele thuissituatie kennen en soms kampen met psychosociale problemen of psychopathologische condities, wat het aangaan van sociale contacten bemoeilijkt. Zij komen via internet en online gaming in contact met het gedachtegoed. Het online karakter maakt het lastig om in te schatten wie overgaat tot geweld: zij die online het hardst schreeuwen zijn niet per se diegenen die ook fysiek actie ondernemen.
Online gebruiken Nederlandstalige accelerationisten open en besloten socialemediaplatforms voor communicatie, rekrutering en het delen van propaganda. Het grote bereik van open socialemediaplatforms wordt benut, waarna wordt doorverwezen naar gesloten kanalen. Aldaar hebben accelerationisten meer ruimte om hun gedachtegoed in de meest extreme vorm te ventileren. Ook de trend richting alternatieve end-to-end versleutelde sociale media, zoals Wire en Element (voorheen Riot), gaat door. Dit is in lijn met het groeiende privacy- en veiligheidsbewustzijn van rechts-extremistische bewegingen en bemoeilijkt het zicht van inlichtingen- en veiligheidsdiensten op hun uitingen online. Accelerationisten blijven niet voortdurend op dezelfde socialemediaplatforms, maar bewegen van het ene naar het andere platform. Soms doen zij dit vrijwillig, bijvoorbeeld door de opkomst van geavanceerde platformen. In andere gevallen moeten zij door de contentmoderatie noodgedwongen uitwijken naar andere socialemediaplatforms. Ook komen er regelmatig nieuwe groepen bij terwijl andere verdwijnen.
Buiten het internet komt rechts-terrorisme minder vaak voor dan aanvankelijk werd aangenomen. Aanslagen met een rechts-extremistisch of accelerationistisch motief komen in Europa weinig voor. Dit betekent echter niet dat er van dit gedachtegoed geen dreiging uitgaat, want de mogelijkheid van geweld blijft bestaan. Zo vond in Slowakije begin oktober 2022 een aanslag met accelerationistisch motief plaats, waarbij twee mensen om het leven kwamen (zie paragraaf ‘Rechts-terroristische aanslagen geïnspireerd door accelerationisme en de omvolkingstheorie’). Daarnaast zijn vorig jaar zes personen in Europa aangehouden voor het plannen of voorbereiden van een terroristische aanslag vanuit een dergelijk motief en ook dit jaar zijn opnieuw verschillende accelerationisten gearresteerd, bijvoorbeeld in Engeland, Duitsland en Slowakije.
In oktober werd in Nederland een man veroordeeld wegens opruiing en de online verspreiding van rechts-terroristisch materiaal. De online verspreiding van dergelijk materiaal kan aanzetten tot terroristische misdrijven. Ook de verspreiding van ogenschijnlijk minder opruiende content, bijvoorbeeld in de vorm van zogenaamd humoristische memes, draagt bij aan de verspreiding en normalisering van radicaal gedachtegoed.
Normalisering van de omvolkingstheorie in Nederland
Een overeenkomst tussen het accelerationisme en de meeste andere rechts-extremistische stromingen is het geloof in de omvolkingstheorie. Terroristen legitimeren hun acties ermee, maar de theorie is afkomstig van alt-right. Het is een gegeven dat de demografische samenstelling van westerse landen de afgelopen decennia is gewijzigd, maar aanhangers van de omvolkingstheorie gaan uit van kwade opzet. Volgens de theorie zouden bepaalde groepen, vaak ‘de Joden’ of ‘de linkse elite’, op planmatige wijze de bevolkingssamenstelling van Westerse landen veranderen door witte mensen te vervangen door mensen met een andere culturele of etnische achtergrond. Vanuit de gedachte dat het voortbestaan van het witte ras door een Joodse elite wordt tegengehouden leidt de omvolkingstheorie tot een opleving van antisemitisme. Rechts-extremisten vinden dat de geboortecijfers van witte mensen omhoog moeten en keren zich tevens tegen rassenvermenging, feministen, de lhbti-scene en immigranten. Accelerationisten zien geweld en rassenoorlog als hét antwoord op de veronderstelde omvolking.
Een zorgelijke ontwikkeling is dat de omvolkingstheorie ook in Nederland van de uithoeken van het internet naar meer mainstreamdiscussies is verplaatst. Het openlijk en kritiekloos bespreken van dergelijk xenofoob en deels racistisch gedachtegoed, en andere complottheorieën, draagt bij aan de sociale acceptatie. Uit onderzoek blijkt dat het herhaaldelijk uitdragen van dergelijk gedachtegoed in de media en op sociale media bijdraagt aan verdere normalisering ervan. Daarmee is absoluut niet gezegd dat alle uitdragers van het gedachtegoed ook terroristisch geweld goedkeuren, maar het kan er wel aan bijdragen dat rechts-extremisten zich gelegitimeerd voelen in hun denkbeelden.
Rechts-terroristische aanslagen geïnspireerd door accelerationisme en de omvolkingstheorie
Dit jaar bleek al meermaals dat geweld kan voortkomen uit rechts-extremistische online milieus. Zowel de 18-jarige dader van een aanslag in mei op gekleurde bezoekers van een supermarkt in de Amerikaanse plaats Buffalo (tien doden), als de 19-jarige dader van een aanslag op een lhbti-bar in de Slowaakse hoofdstad Bratislava in oktober (twee doden) deelden rechts-extremistische manifesten waarin zij hun daden rechtvaardigden. De Slowaak, die naar eigen zeggen radicaliseerde op rechts-extremistische internetfora, verwees in zijn manifest naar het accelerationisme, eerdere rechts-terroristische aanslagplegers, mogelijke doelwitten en jodenhaat. Ook de dader van de aanslag in Buffalo vond inspiratie bij eerdere rechts-terroristische aanslagplegers. De Amerikaan deelde beelden van zijn aanslag via een livestream en ook hij publiceerde een lijvig manifest waarin hij zichzelf omschreef als een racist, fascist en antisemiet. Ideologisch baseert de dader van de aanslag in Buffalo zich vooral op de bovengenoemde omvolkingstheorie. Hoewel de dader niet expliciet naar het accelerationisme verwijst staat het idee dat de vermeende omvolking met geweld moet worden gestopt ook in zijn manifest centraal.
Het manifest van de Slowaakse aanslagpleger wordt op accelerationistische en neonazistische kanalen gedeeld en geprezen. Volgens partnerdiensten wordt de aanslag in Buffalo in besloten kanalen van Nederlandse rechtsextremisten verschillend beoordeeld. Klassieke neonazi’s zien weinig in een dergelijke aanslag omdat dit soort aanslagen contraproductief zijn voor hun eigen politieke projecten – waarbij zij zich eveneens op de omvolkingstheorie beroepen. Accelerationisten reageren juist positiever: zij verspreiden grappen en memes en verwijzen naar de dader – net als bij eerdere rechts-terroristische aanslagplegers – als heilige.
Rechts-extremistische groepen komen weer samen
Klassieke rechts-extremisten ontmoeten elkaar weer vaker tijdens fysieke bijeenkomsten. Sinds het wegvallen van de beperkende coronamaatregelen begin 2022 zoeken kleine groepjes neonazi’s en anti-islamdemonstranten elkaar op voor demonstraties, protestacties, stickeracties, fysieke trainingen of gezamenlijke activiteiten als wandelingen en borrels. Enkele tientallen Nederlanders bezochten daarnaast extreemrechtse evenementen in België, Duitsland en Hongarije en hebben contact met gelijkgestemden in Scandinavië. Daarnaast laten gekende en nieuwe rechts-extremistische groepjes online en via zichtbare uitingen in de publieke ruimte van zich horen. Het animo voor de gekende rechts-extremistische groeperingen in Nederland blijft beperkt en er gaat geen directe geweldsdreiging van uit. Wel kan sprake zijn van intimidatie van tegenstanders.
De dreiging van het klassieke rechts-extremistische gedachtegoed uit zich met name in de ondermijning van de democratische rechtsorde en in de aantasting van de rechtsstaat en de sociale cohesie in de samenleving. De normalisering van de omvolkingstheorie is daar een voorbeeld van. Rechts-extremisten dragen zulk gedachtegoed actief uit en hebben online en offline bereik. Gedachtegoed over bijvoorbeeld de stichting van een witte etnostaat tornt aan de grondrechten van groepen in de samenleving. Rechts-extremistisch gedachtegoed kan zich ook verspreiden via aansluiting bij andere protesten. Zo leidde eerdere aansluitingen bij het radicale deel van het coronaprotest en complotdenkers tot een vermenging van discoursen. Het is inmiddels soms lastig om rechts-extremisten te onderscheiden van anti-overheidsextremisten: er is sprake van een amorfe groep, waarbij onduidelijke, veranderende en gemengde denkbeelden vaak samengaan met persoonlijke grieven en psychische problemen.
Rechts-extremistische interesse voor een baan bij Defensie houdt aan
In 2020 constateerde Defensie een toegenomen interesse van rechts-extremistische jongeren voor een carrière binnen de Nederlandse krijgsmacht, zoals ook in het vorige DTN werd beschreven. Ze denken dat de krijgsmacht goed aansluit bij hun visie op mannelijkheid, strijd en zelfredzaamheid. Een deel van deze rechts-extremisten wil de militaire training die ze bij de krijgsmacht kunnen krijgen, inzetten om de samenleving te veranderen naar een witte etnostaat. Uit vervolgonderzoek van de MIVD blijkt dat de interesse van rechts-extremisten in een baan bij de krijgsmacht voortduurt. Het betreft momenteel een relatief kleine groep jongemannen en er zijn geen aanwijzingen dat zij op dit moment terroristische intenties hebben. Desondanks kan de aanwezigheid van rechts-extremisten de inzetbaarheid van de krijgsmacht schaden, met name door uitholling van de sociale cohesie en vermindering van het draagvlak voor het beschermen van de democratie en de pluriforme samenleving. Daarmee vormen zij een dreiging tegen de nationale veiligheid en de democratische rechtsorde.
Animo rechts-extremisten voor uitreis Oekraïne blijft minimaal
Nederlandse rechts-extremisten zijn nog altijd niet bereid om uit te reizen naar Oekraïne om te strijden bij een van de oorlogvoerende partijen. Kort nadat Rusland eind februari 2022 Oekraïne aanviel ontstond een discussie tussen rechts-extremisten over de vraag of ze aan Russische of Oekraïense zijde staan. Enerzijds werd Rusland gezien als agressor, anderzijds hadden zij moeite met de joodse achtergrond van de Oekraïense president. Meer algemeen beschouwen rechts-extremisten de oorlog als een broederstrijd waarbij witte mensen slachtoffer worden, en houden zich afzijdig. Tot op heden zijn dan ook nauwelijks Nederlandse rechts-extremisten naar Oekraïne vertrokken. Er lijkt ook geen sprake van een grote toestroom naar het strijdgebied van rechts-extremisten uit andere Europese landen.(…)Binnen het stikstofprotest grijpen verschillende actoren de kabinetsplannen vanuit verschillende motieven aan om in verzet te komen. Er is sprake van verschillende groepen die veelal los van elkaar en zonder afstemming, strategie of coördinatie opereren. In de eerste plaats gaat het om boeren die door de kabinetsplannen worden getroffen en die vooral uit economische en identitaire overwegingen in actie komen. Daarnaast bestaat er een groep van boeren die niet direct door de kabinetsplannen worden geraakt en andere sympathisanten die zich met de protesten verwant voelen. Deze groep wordt ook gedreven door identitaire motieven of anti-overheidssentimenten. Een laatste groep vormen anti-overheidsactivisten en -extremisten, complotdenkers en in mindere mate rechts-extremisten die aansluiting zoeken bij het protest. Zij zien het stikstofbeleid als onderdeel van een kwaadaardige onderdrukkende agenda die de overheid volgens zowel het elite-narratief als de omvolkingstheorie zou nastreven. Het onderscheid tussen de groepen die samen het stikstofprotest vormen is niet absoluut: ze kennen geen harde grenzen en kunnen in elkaar overvloeien. Het is ook niet altijd duidelijk wie achter specifieke acties zit; protesterende boeren of anti-overheidsactievoerders.
De aansluiting van anti-overheidsextremisten en complotdenkers bij het stikstofprotest kan verharding in de hand werken. Enkele uitzonderingen daargelaten, lijken de meeste boeren vooralsnog weinig ontvankelijk te zijn voor de bemoeienis van anti-overheidsextremisten en rechts-extremisten. Tot op heden lijkt geen sprake te zijn van significante en/of duurzame samenwerking tussen protesterende boeren en extremistische groepen. Wel lijkt het alsof delen van de boerenprotestbeweging de werkwijze van de anti-overheidsbeweging overnemen. Een toenadering is in de toekomst wel mogelijk gezien de raakvlakken die in ieder geval de anti-overheidsextremisten zien, de terminologie die protesterende boeren gebruiken en de mogelijkheden die vereniging tussen beide groeperingen zou bieden voor vergroting van de achterban.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Monitor Extreemrechts in Nederland 2020

Auteurs:
,
Jaar:
2022
Taal:
Aantal blz:
23
Soort Uitgave:
Beschrijving:

In deze monitorrapportage rechtsextremisme wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van het extreemrechtse veld in Nederland in 2020. Dit gebeurt in een longitudinale context, waarbij we de onderzoeksperiode steeds binnen het kader van een langere ontwikkeling plaatsen. Wij besteden eerst aandacht aan definitie en afbakening van het begrip extreemrechts. Vervolgens geven we inzicht in verschijningsvormen en manifestaties van extreemrechts. Ten slotte gaan we in op verschillende vormen van (overheids)respons op het verschijnsel.
Voor de samenstelling van dit overzicht is gebruik gemaakt van open bronnen, in belangrijke mate primaire bronnen: publicaties, websites en andere digitale mediakanalen van extreemrechtse organisaties en hun aanhang, gesprekken met (voormalige) rechtsextremisten en observaties van publieke activiteiten (demonstraties) van deze organisaties. De verzamelde data zijn verder geanalyseerd en ingekaderd met behulp van bestaande literatuur over rechtsextremisme in Nederland en vergeleken en geduid met inzichten van andere waarnemers van het extreemrechtse veld.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Onderzoek Online antisemitisme in 2020

Utrecht Data School Universiteit Utrecht
Auteurs:
, , , , ,
Jaar:
2022
Taal:
Aantal blz:
67
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Onderzoek in opdracht CIDI.

Samenvatting:

Het onderzoek concentreert zich op tekstuele uitingen op zes verschillende mainstreambronnen: Twitter, Facebook, Reddit, YouTube, Telegram en een selectie van weblogs en
websites. Aan de hand van automatische classificatiemodellen heeft dit onderzoek in totaal
200.395 uitingen van online antisemitisme in 2020 onder de loep genomen. De belangrijkste
bevindingen van dit onderzoek zijn per platform:

1. Op Twitter treffen we veruit de meeste antisemitische uitingen in de hoek van rechtsconservatieve accounts en complotdenkers. Binnen deze groep worden in absolute
aantallen meer dan zeven keer zoveel antisemitische berichten geplaatst dan door de
groep met de op één na meeste antisemitische uitingen. Opvallend is dat dit cluster
tegelijkertijd nauwe banden heeft met pro-Israël-accounts. Het antisemitisme in deze
groep richt zich veelal op bekende mikpunten van samenzweringstheoretici: de joodse
miljardair George Soros en de Bilderbergconferentie.

2. Op websites, blogs en forums blijkt het grootste deel van de antisemitische uitingen te
vinden in de reacties die door gebruikers worden achtergelaten. Ook hier spelen George
Soros en Bilderberg een hoofdrol. Rechts-populistische nieuwssites en complotblogs
zijn zowel absoluut als relatieve zin dominant in het aantal antisemitische uitlatingen.

3. Het aantal antisemitische berichten op Facebook ligt in dit onderzoek relatief laag. Dat
is grotendeels te wijten aan de beperkte toegang tot Facebookdata. Het aandeel
antisemitische berichten is in Facebookgroepen ongeveer acht keer zo hoog als op
Facebookpagina’s. In de groepen met de meeste antisemitische berichten treffen we
veel complottheorieën aan; ook vanuit een Christelijk achtergrond.

4. Op Telegram zien we vooral veel antisemitisme in jongerengroepen. Dit antisemitisme
is veel explicieter dan dat we op Facebook en Twitter aantreffen: ‘Joods’ wordt hier als
scheldwoord gebruikt, en het Jodendom als iets verachtelijk gepresenteerd. De
antisemitische uitingen zijn hier minder sterk gepolitiseerd. Naast jongerengroepen
vinden we ook antisemitisme in complotgroepen, waar de vorm ook explicieter is dan
in vergelijkbare complotgroepen op Facebook en Twitter.

5. Op YouTube vinden we relatief veel antisemitisme: opvallend hier is dat de
antisemitische uitingen vooral geplaatst worden onder video’s van mainstreamkanalen, zoals PowNed, WNL, Telegraaf en Rijnmond.

6. Op Reddit zien we minder duidelijke patronen in de antisemitische uitingen, vooral
omdat complottheorieën hier in hoge mate ironisch worden besproken, en het voor
onze computermodellen nog relatief moeilijk blijkt subtiele vormen van ironie van
ernst te onderscheiden. Wel zien we veel impliciete antisemitische uitingen in de
(onofficiële) subreddit van Forum voor Democratie, terwijl de expliciete antisemitische
uitingen vooral het gebruik van ‘Joods’ als scheldwoord betreffen

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Hoe Forum-politici antisemitisme versterken op Twitter

Kwalitatief en kwantitatief onderzoek naar antisemitisme in accounts die worden geretweet door FVD-politici
Auteurs:
, ,
Jaar:
2022
Taal:
Aantal blz:
39
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Dit onderzoek bekijkt het retweeten van antisemitische accounts door FVDers.

Conclusie uit dit rapport:
FVD-politici retweeten en liken significant vaker tweets van antisemitische accounts
of tweets met een antisemitische ondertoon dan politici van andere partijen. Uit de
kwalitatieve analyse blijkt dat de twee belangrijkste categorieën in de antisemitische
tweets van deze accounts ‘hardcore’ en ‘diffuus’ antisemitisme zijn. De eerste soort
richt zich expliciet tegen Joden en maakt deel uit van de kernboodschap van de
accounts. De tweede kenmerkt zich door antisemitische stereotypen en
verhaalmotieven, maar is verweven met andere complottheorieën zoals QAnon en
de Great Reset.
Uit de kwantitatieve analyse blijkt dat geen enkele Nederlandse politieke partij
zelfstandig ‘hardcore antisemitisme’ tweet. Wel retweeten en liken politici van Forum
voor Democratie bijna vijf maal vaker tweets van ‘hardcore antisemitische’ accounts
dan willekeurige Twitter-gebruikers (hierbij gaat het met name om niet expliciet
antisemitische tweets van accounts die wel structureel ‘hardcore antisemitische’
tweets verspreidden). Andere Nederlandse politieke partijen retweeten of liken zo
goed als nooit tweets van ‘hardcore antisemitische’ accounts. Forum retweet en liket
gemiddeld 33 ‘hardcore antisemitische’ tweets per 5000 tweets, retweets en likes.
Voor de willekeurige set ligt dit getal op 9, voor de PVV op 1 en voor alle andere
partijen op 0. Bovendien volgen 17 uit 36 FvD-accounts 1 of meer ‘hardcore
antisemitische’ accounts. Voor bijvoorbeeld de PVV ligt dit getal ‘slechts’ op 1 en
voor andere partijen op 0.
Daarnaast bestaat maar liefst meer dan 10 procent van de gehele Twitter-activiteit
van de onderzochte FVD-politici uit het liken en retweeten van ‘diffuus
antisemitische’ accounts. Voor de PVV ligt dit getal op 2 procent, voor de
willekeurige set op iets minder dan 1 procent en voor alle andere partijen op 0. Ook
verspreidt FVD de meeste Holocaust-vergelijkingen en tweets die alt-right jargon
bevatten (jargon gelinkt aan antisemitische fringe media). Alleen voor de categorie
‘anti-Israël’ vinden we de hoogste activiteit terug bij de partij DENK. DENK liket en
retweet gemiddeld 9 ‘anti-Israël’-tweets per 5000 likes en retweets. Voor Bij1, D66,
FVD, GL en de willekeurige set ligt dit getal op 1. Voor PVV en SGP op 0.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

AIVD jaarverslag 2021

Auteur:
Jaar:
2022
Taal:
Aantal blz:
35
Soort Uitgave:
Beschrijving:
Binnen Nederland hielden veel dreigingen in 2021 verband met toenemende verdeeldheid en verharding in de samenleving. Afgelopen jaar kreeg de AIVD beter zicht op ‘accelerationisten’: een nieuwe generatie jonge rechts-extremisten die in online groepen terroristisch geweld verheerlijken met als doel: het in Nederland ontketenen van chaos en rassenoorlog. Ook zag de AIVD een deel van het anti-overheidsprotest radicaliseren tot gewelddadig extremisme. Dat was terug te zien aan soms publiekelijke intimidatie en eigenrichting en aan (doods)bedreigingen tegen onder meer prominente politici.
(…)

Rechts-extremisme

■ In 2021 kregen rechts-extremistische groepen meer aanhang. Onder andere complotdenken gaf daaraan een impuls.
■ Rechts-extremisten proberen hun wereldbeeld normaal te laten lijken voor een groter publiek.
■ Als rechts-extremistische ideeën breder worden omarmd, dreigt dat de democratische rechtsorde te ondermijnen.
■ Rechts-extremisten juichen chaos toe, sluiten minderheden uit en praten geweld goed, in de hoop op werkelijke, gewelddadige omwenteling in Nederland.

Ondanks hun verschillen, delen nationaalsocialistische, volksnationalistische, alt-right en neonazistische groepen een wereldbeeld waarin de blanke bevolking van (onder meer) Nederland structureel wordt benadeeld, en zelfs in het voorbestaan wordt bedreigd door ‘omvolking’ of genocide. De voornaamste bron van die  dreiging werd in het recente verleden nog gezien in immigratie, vooral uit moslimlanden. Rond 2015, toen ISIS opkwam en tienduizenden Syrische vluchtelingen naar het Westen kwamen, ontstonden veel nieuwe, extremistische anti-islam groepjes. Zij vonden dat ze iets moesten doen om Nederlanders en Nederlandse
tradities te verdedigen tegen gewelddadige jihadisten, en tegen wat zij zagen als de import van islamitische waarden door de overheid, bedoeld om eigen ras en cultuur te vernietigen. Rechts-extremisten zien immigratie nog steeds als een gevaar, vooral als het om moslims gaat. Maar momenteel zien ze de grootste dreiging vooral in complotten van een machtige Joodse elite die erop uit zou zijn het volk te onderdrukken. In de lezing van rechts-extremisten kunnen Joden dat doen dankzij internationale netwerken en invloedrijke posities in onder meer de financiële en culturele wereld. Het idee dat Joden een vooropgezet plan hebben om de wereld te domineren is al oud in rechts-extremistische kringen. Met name de alt-rightstroming blaast dit nu nieuw leven in. De complottheorieën van anti-overheidsextremisten over vrijheidsbeperkende maatregelen geven daaraan nog een impuls. Rechtsextremisten proberen actief te werven onder anti-overheidsactivisten, inspelend op hun onvrede. Daarbij raken rechts-extremistische ideeën vermengd met de ideeën van sommige anti-overheidsextremisten, en vervagen soms de grenzen tussen de verschillende groepen. Dat maakt het een kleine stap om coronamaatregelen uit te leggen als weer een nieuwe manier om blanke westerlingen in het nauw te brengen. Of tot nieuwbakken complottheorieën te komen. Zoals het idee dat Bill Gates, al dan niet in afstemming met een (Joodse) schaduwelite, het corona-vaccinatieprogramma gebruikt om een deel van de bevolking te chippen en controleren, of zelfs te verzwakken en doden.

Rechts-extremisten voelen de bedreiging ook op cultureel vlak: in de emancipatie van vrouwen, homo’s of transgender personen, en in de woke-beweging. Die zouden de media, het onderwijs en de cultuursector gebruiken om traditionele waarden en rollenpatronen aan te vallen.
Veel rechts-extremisten leven in de verwachting dat die culturele botsing binnen vijf tot tien jaar zal leiden tot daadwerkelijke, gewelddadige strijd in Nederland – een rassenoorlog. Ze geloven dat die ruimte geeft voor het stichten van een fascistische, witte etnostaat.
Toch waken de meeste rechts-extremistische groepen er momenteel voor dat gewelddadige wereldbeeld al te confronterend uit te dragen. Hoewel ze online expliciete haat niet schuwen, lijken ze van het verleden te hebben geleerd dat publiekelijk agressief optreden – zoals de skinheads van weleer – potentiële aanhang vaker afstoot dan aantrekt.
De meeste groepen lijken zich vooral te concentreren op het in diskrediet brengen van de huidige rechtsstaat en het domineren van het culturele debat, om zo hun aanhang te vergroten en meer geesten rijp te maken voor hun (politieke) agenda.
Een uitzondering daarop zijn terroristische spin-offs en eenlingen, voor wie chaos, geweld en het uiteenvallen van de samenleving niet snel genoeg kunnen komen. Lees meer over Rechts terrorisme op pagina 6.
Veel rechts-extremistische groepen zorgen ervoor niet opvallend af te steken ten opzichte van de rest van de bevolking door bijvoorbeeld woordkeuze of kleding. Geen legerkisten of tatoeages – de dresscode bij veel rechts-extremistische groepen is jasje-dasje.
Ook nemen veel extremisten publiekelijk afstand van geweld. Toch vinden ze geweld wel degelijk een gerechtvaardigd middel om hun agenda te realiseren. Dat bespreken ze bewust alleen in eigen (besloten) kring.

In hun uitingen liften rechts-extremisten mee op al levende onvrede. Zoals gezegd bij antioverheidsactivisten. Maar ook bij mensen die geen betaalbare woonruimte kunnen vinden. (Voor extremisten een opening om immigratie ter sprake te brengen.) Uitwassen van de woke-beweging (een actie-beweging die zich bezig houdt met maatschappelijke ongelijkheid, vooral racisme) vergroten ze uit, om te kunnen inspelen op ergernis daarover. Van verreweg de meeste rechts-extremistische groepen in Nederland valt momenteel geen terroristische aanslag te verwachten. Ze zijn echter wel degelijk een gevaar voor de democratische rechtsorde.
Door anderen hun rechten te ontzeggen, dreigen ze de rechtsorde langzaam te ondermijnen. Dat legt een basis voor de gewenste chaos, haat en geweld.
Zulke sluipende ondermijning treedt al op als meer mensen hun extremistische ideeën als normaal en feitelijk accepteren. Daartoe gebruiken extremisten soms (pseudo)wetenschappelijk jargon.
Rechts-extremisten slagen in hun opzet als het bijvoorbeeld gewoon wordt om samenleven uitsluitend te zien als voortdurend conflict, in termen van wij en zij. Als (verkapt) antisemitisme en haat tegen culturele minderheden, vrouwen, homo’s en transgender personen niet meer als zodanig worden herkend. En als veel mensen het vertrouwen zouden verliezen, dat de beste behartiger van ieders belangen uiteindelijk een gedeelde rechtsstaat is.

Rechts terrorisme
■ ‘Accelerationisme’ – een gewelddadige stroming binnen het rechts-extremisme – was in 2021 een groeiend probleem.
■ In besloten online chatgroepen verheerlijken accelerationisten terroristisch geweld. Veelal kwetsbare jongens worden daarin meegezogen, en kunnen snel radicaliseren.
■ Een aanslag van rechts terroristische eenlingen of groepjes is voorstelbaar.
Afgelopen jaar heeft de AIVD beter zicht gekregen op een nieuwe generatie jonge rechts-extremisten, die in afgesloten onlinegroepen met elkaar terroristisch geweld verheerlijken en fantaseren over het plegen van geweld. Opgeteld hebben de groepen enkele honderden aanhangers en er komen steeds nieuwe groepen bij. Net als andere rechts-extremisten verwachten ze in de toekomst een rassenoorlog, die de kans biedt een witte etnostaat te stichten.
Maar anders dan de meeste rechts-extremisten wil deze stroming die strijd zo snel mogelijk zien losbarsten. Zo nodig willen ze die zelf op gang brengen, door terroristische aanslagen te plegen en (daarmee) bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. De verwachting is dat maar een kleine minderheid zelf terroristisch
geweld wil gaan gebruiken, maar het is niet goed te voorspellen wie die stap zal maken.
Vanwege die wens om chaos en rassenoorlog te versnellen, wordt de stroming aangeduid met ‘accelerationisme’. Die term werd gemunt door de Amerikaanse nationaalsocialist James Mason, die een inspiratiebron is voor de beweging. Mason meent dat rechts-extremisten nooit via de politieke weg macht kunnen krijgen – de overheid zou hen in de weg staan. Daarom moeten zittende overheden en bestaande machtsstructuren worden weggevaagd. Alleen geweld en chaos kunnen daarvoor zorgen. Voor zover bekend zijn het voornamelijk (jonge) mannen die deelnemen aan accelerationistische groepen. De meesten zijn tussen de 13 en 30 jaar oud. Het is een generatie die is opgegroeid met het internet. Dat is waar ze naar toe gaan voor contact en om informatie te zoeken. Dat is dan ook vooral waar ze elkaar ontmoeten. Buiten het zicht van hun omgeving, wat maakt dat radicalisering lang onzichtbaar kan blijven.

Accelerationistisch gedachtegoed slaat vooral aan bij jongeren die door hun achtergrond extra vatbaar zijn voor radicalisering. Velen kampen met psychopathologische stoornissen die rechtlijnig, zwart-witdenken aantrekkelijk voor ze maken. Dat geldt in zekere mate voor extremisten van alle geledingen.

Vaak komen accelerationisten uit gebroken gezinnen, en hebben ze geen sociaal vangnet. Sommigen zijn gepest en hebben moeite op school. De rechts-extremistische nadruk op blanke superioriteit, op mannelijkheid en geweld is voor sommigen aantrekkelijke compensatie daarvoor. Een wapen hebben betekent macht – daarom zijn ze geïnteresseerd in steek- en vuurwapens en in werken bij Defensie. Ze zien dat bovendien als voorbereiding op de in hun ogen
onvermijdelijke rassenoorlog. Accelerationistische groepen rekruteren kwetsbare jongeren op een geraffineerde manier. Dat gebeurt via onlinegamingplatforms en
sociale media. Potentiële leden worden uiteindelijk gevraagd voor besloten groepen.
Groepen hebben weliswaar aanjagers (de beheerder van een chatgroep meestal) en een vorm van interne hiërarchie, maar dat betekent niet dat er echte leiding is. Het zijn meer groepen van eenlingen die elkaar inspireren. Groepen zijn flexibel. Ze kunnen oppoppen en weer verdwijnen, en terugkomen in een andere vorm op een andere plek.
Eenmaal in zo’n onlinechatgroep worden jongeren onderdeel van een wereld waarin voortdurend vijandbeelden, haat, racisme en geweld worden gedeeld. En waar zeer denigrerend over ingebeelde vijanden wordt gepraat. Leden hebben het met elkaar over het kopen van wapens, het fabriceren van bommen, en het plegen van aanslagen. Ze delen manifesten die aanslagplegers (uit andere landen) ter inspiratie hebben verspreid, en livestreams van aanslagen. Ook vereren ze aanslagplegers als heiligen. Sommige groepen hebben ideeën over een soort walhalla, dat blanke martelaars voor de goede zaak zou wachten.
Enkelingen helpen elkaar daadwerkelijk bij het voorbereiden en plegen van aanslagen. Daartoe worden wapenhandleidingen, militaire trainingsvideo’s en guerillatactieken gedeeld. Accelerationisme heeft wereldwijd geleid tot terroristisch geweld waarbij mensen zijn gedood. In Nederland nog niet.
Wel zijn er in 2021 door de AIVD zes ambtsberichten verzonden over accelerationisten, op basis waarvan het Openbaar Ministerie (OM) en de Nationale Politie konden optreden. Dat heeft geleid tot diverse aanhoudingen.
Naar aanleiding van een ambtsbericht van de AIVD zijn in december 2021 twee Nederlanders veroordeeld voor opruiing tot een terroristisch misdrijf, en voor deelname aan de rechts-extremistische en terroristische organisatie ‘The Base’.
Aanhangers van het accelerationisme stellen de samenleving voor een bijzondere uitdaging. Omdat het veelal gaat om kwetsbare eenlingen die elkaar voortdurend ophitsen, kan de stap naar geweld snel worden gezet en slecht worden opgemerkt door de omgeving. Dat vraagt alertheid en resoluut optreden.

Om waar mogelijk verdere radicalisering, uitmondend in geweld, te voorkomen, levert de dienst maatwerk. Daarbij betrekt de AIVD binnen en buiten de strafrechtketen partners in de zorg en hulpverlening. Als inlichtingen van de dienst door zulk maatwerk bijdragen aan een zorginterventie, draagt dit ook bij aan de nationale veiligheid.

Anti-overheidsextremisme
■De AIVD zag in 2021 een deel van het anti-overheidsprotest, vooral tegen coronamaatregelen, radicaliseren.
■Daardoor is gewelddadig anti-overheidsextremisme ontstaan. Een terroristische aanslag uit die hoek is inmiddels voorstelbaar.
■Een groeiende groep mensen verliest bovendien het vertrouwen in de democratische rechtsorde en keert die de rug toe.
Dat een deel van de anti-overheidsactivisten afgelopen jaar radicaliseerde, is te zien aan de onrustbarende toename van het aantal bedreigingen van onder anderen ministers, leden van de Tweede Kamer, wetenschappers, medici, politieagenten en journalisten.
Tellingen van onder meer de politie Den Haag, het OM en meldpunt Persveilig laten meer dan een verdubbeling zien van het aantal meldingen (600 van politici, 272 van journalisten). Sommige bedreigingen waren voor veel Nederlanders zichtbaar en ingrijpend, zoals die tegen premier Rutte en andere bewindspersonen die symbool stonden voor het Nederlandse coronabeleid.
Anti-overheidsextremisten zien en behandelen hen (en anderen die ze als ‘de elite’ zien) als gehate vijanden van de bevolking. In vaak zeer grove mails, tweets, filmpjes en posts kondigen ze aan geweld tegen hen te zullen gebruiken, wensen ze de ontvanger dood, of roepen ze anderen op hem of haar wat aan te doen.
Bij sommige bedreigingen werd daadwerkelijk het voornemen gezien om de dreigementen uit te voeren, en werd voorwerk daartoe gedaan. Eén anti-overheidsextremist is in 2021 bijvoorbeeld gearresteerd op verdenking van het voorbereiden van een moordaanslag op (onder meer) premier Rutte. Een ander is veroordeeld voor het dreigen met terroristisch geweld. Hij had een vuurwapen bij zich toen hij werd aangehouden. Gedurende het jaar zaten tussen de vijf en tien anti-overheidsextremisten in detentie, één van hen op de terroristenafdeling. Zij waren veroordeeld voor (ernstige) bedreiging of opruiing. Voorgaande jaren kwam dit niet of nauwelijks voor.
De AIVD waarschuwde in het jaarverslag 2020 nog voor het ontstaan van een voedingsbodem voor anti-overheidsextremisme. Het protest tegen de overheid, in het bijzonder tegen de corona-maatregelen, was toen vooral activistisch, al waren er wel al extremistische elementen. Die hebben sindsdien een vlucht genomen.
Dat anti-overheidsextremisten radicaler zijn gaan denken en handelen, komt voor een deel doordat ze daartoe worden opgezweept door aanjagers: aansprekende complotdenkers en critici van onder meer het coronabeleid van de regering, met eigen mediakanalen. Daarmee bereiken ze zeker tienduizenden mensen.
In uitzendingen, op websites en in tijdschriften schilderen ze onder meer politici en wetenschappers af als het nieuwe ‘kwaad’ (‘satanisten’ of ‘kindermisbruikers’), dat met vooropgezette plannen de bevolking kwaad doet (‘onderdrukken’ of ‘decimeren’). En ze laten het klinken alsof het begrijpelijk of zelfs goed is als mensen in reactie daarop geweld zouden gebruiken. Hetzij spontaan (‘lynchen’), hetzij georganiseerd in de vorm van ‘tribunalen’. Vaak kiezen ze hun woorden zo, dat die net niet strafbaar zijn.
De aanjagers profileren zichzelf op hun mediakanalen als experts. Vaak zijn ze welbespraakt en goed opgeleid, wat ze voor hun publiek geloofwaardig maakt. Ze hebben het niet alleen over corona, maar gebruiken allerlei nieuwsgebeurtenissen om dezelfde soort boodschappen te herhalen en hun aanhang te vergroten (zogenoemde ‘triggerevents’, bijvoorbeeld de invoering van 5G). Daartoe delen ze structureel desinformatie – verhalen die in hun wereldbeeld passen, maar waarvan ze vaak weten dat die niet kloppen.
Hun boodschappen vinden sneller weerklank bij mensen die zich onzeker voelen over hun inkomen of toekomst, en dat de overheid verwijten. En bij mensen die vinden dat de regering oneerlijk handelt. Een deel van hun aanhang werd de afgelopen jaren daadwerkelijk de dupe van het falen van de overheid, of ze zagen dat anderen daarvan het slachtoffer werden.
Ook kan de boosheid van mensen zich richten op één specifiek onderwerp, bijvoorbeeld het asiel-, klimaat- of stikstofbeleid of het niet kunnen vinden van woonruimte. Dat kan hen gevoelig maken voor ideeën van aanjagers. Net als groepen die toch al het idee hadden dat het helemaal de verkeerde kant op gaat met de samenleving. Wie dat wil, vindt makkelijk aansluiting omdat het anti-overheidsprotest geen vaststaand ideologisch programma heeft.
De verharding onder anti-overheidsextremisten lijkt te worden verergerd door (sociale) isolatie. Velen van hen brengen veel tijd online door, en komen daar door eenzijdige informatiegaring en de werking van algoritmes alleen maar extremer boodschappen tegen. Tegengeluiden horen ze ook in de fysieke wereld minder.
Discussies over onder meer het coronavirus drijven soms een wig in families en vriendengroepen. Dat kan ervoor zorgen dat mensen niet alleen het vertrouwen verliezen in instituties, maar ook in de mensen om hen heen, zodat ze vooral nog gelijkgezinden opzoeken.
De verharding komt ook door de betrokkenheid van rechts-extremistische groepen. Rechts-extremisten kapen soms het anti-overheidsprotest om hun eigen (gewelddadige) boodschap aan de man te brengen en om mensen te rekruteren. Op sommige thema’s groeien rechts-extremisten en anti-overheidsextremisten ook naar elkaar toe. Ook delen ze complotdenken. Beide kunnen opportunistisch zijn in hun samenwerking: samen hebben ze meer massa.
Al die ontwikkelingen maken anti-overheidsextremisme harder en gevaarlijker. In de eerste plaats is er het gevaar dat extreme ideeën kunnen ontaarden in geweld. Een terroristische aanslag van een anti-overheidsextremist is zo voorstelbaar. Tegelijk is er een sluipend en serieus gevaar voor de democratie: dat wantrouwen, desinformatie en polarisatie die zullen aantasten.
Dat het zo gewoon wordt om vijandig te denken over politici, wetenschappers, journalisten, politie, rechters en mensen die anders denken, dat Nederland meer verdeeld wordt en geloof in de democratische rechtsorde afbrokkelt.
Het aanpakken van zulke ondemocratische doelen, of gebruik van ondemocratische middelen, is lastig maar noodzakelijk. Het extremisme moet daarbij worden onderscheiden van volstrekt legitiem protest. En mensen die de overheid niet vertrouwen, zullen meer optreden van het openbaar gezag juist zien als een bevestiging van hun ideeën.

Sommige anti-overheidsextremisten en -activisten trekken zich ondertussen meer en meer terug in een eigen parallelle samenleving. Enkele extremisten organiseren eigen ‘politie’ of zogenaamde ‘defendgroepen’, die het geweldsmonopolie van de staat niet erkennen en uitdagen – zelf zeggen ze demonstranten te moeten beschermen tegen de vermeende gewelddadigheid van de politie.
Er zijn activisten die alleen nog eigen media volgen, en overgaan tot thuisonderwijs en het van school halen of houden van hun kinderen. Honderden mensen lieten zich uitschrijven uit het kiesregister, omdat ze geen vertrouwen meer hebben in eerlijk bestuur. Zo wenden ze zich geleidelijk, maar steeds meer, af van de rest van de maatschappij.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 56

Auteur:
Jaar:
2022
Taal:
Aantal blz:
34
Soort Uitgave:
Beschrijving:
Over extreemrechts staat het volgende geschreven:
Rechts-extremisme
Binnen het rechts-extremisme is het accelerationisme de stroming
waar de meeste geweldsdreiging vanuit gaat. Enkele honderden
Nederlandse accelerationisten zijn online in beeld gekomen; van
enkelen kan dreiging uitgaan. Op diverse online netwerken van
deze stroming blijkt een fascinatie voor wapens te bestaan. Er
bestaan daarbij zorgen dat individuen met deze ideologische
achtergrond zich bij de krijgsmacht of bij een schietvereniging
willen aanmelden om zo ervaring op te doen met het gebruik van
wapens. De oorlog in Oekraïne kan aantrekkingskracht uitoefenen
op Nederlandse rechts-extremisten, maar vooralsnog lijkt er bij
rechts-extremisten weinig animo te zijn om te vertrekken naar
Oekraïne en zich aan te sluiten bij rechts-extremistische groepen
aan Oekraïense of Russische zijde.

(…)

De rechts-extremistische dreiging ontleed
Om belangrijke ontwikkelingen en incidenten in het huidige
Nederlandse rechts-extremistische landschap te kunnen duiden
kan een indeling in drie categorieën worden gemaakt,
namelijk: het klassiek rechts-extremisme (waaronder het
neonazisme), het intellectueel rechts-extremisme (bijvoorbeeld
Erkenbrand) en het accelerationisme. Klassieke neonazistische
organisaties zoals Blood & Honour, Combat 18 en Racial
Volunteer Force lijken momenteel nauwelijks een rol van
betekenis te spelen in Nederland en het intellectueel rechts extremisme is het laatste half jaar weinig in beeld gekomen.
In eerdere DTN’s is al aandacht besteed aan het
accelerationisme, dat in relatief korte tijd vanuit de Verenigde
Staten ook in andere westerse landen wortel heeft geschoten.
Aanhangers van deze rechts-extremistische ideologie
verheerlijken en rechtvaardigen terroristisch geweld om zo
versneld een rassenoorlog te ontketenen. Hierdoor willen zij
chaos creëren en het huidige politieke bestel vervangen door
een witte (nationaalsocialistische) etnostaat. Binnen het rechts extremistische spectrum in Nederland gaat de meeste
geweldsdreiging uit van deze beweging. Het gaat om een paar
honderd Nederlandse jongeren die zich op heimelijke
online communicatieplatforms begeven waar het
accelerationistische gedachtegoed wordt gepropageerd. De
inschatting blijft dat van enkelen een geweldsdreiging kan
uitgaan. Daarbij moet vooral rekening worden gehouden met
kleine tot middelgrote aanslagen met reguliere
aanslagmiddelen, zoals steek- en vuurwapens en explosieven.
Gezien de psychosociale problemen waar verschillende
accelerationisten mee worstelen, hun jeugdigheid en de lage
organisatiegraad is het wel de vraag in hoeverre zij
daadwerkelijk in staat zijn een aanslag met enige complexiteit
voor te bereiden en uit te voeren.
Eerder strafrechtelijk onderzoek naar The Base in Nederland
leidde eind 2020 tot de arrestatie en later tot de veroordeling
van twee jonge mannen. In december 2021 veroordeelde de
rechtbank in Rotterdam deze mannen van 20 en 21 jaar voor
deelname aan een terroristische organisatie en opruiing tot een
Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 56
22
terroristisch misdrijf. Beiden kregen 24 maanden
gevangenisstraf, waarvan 18 maanden voorwaardelijk, en een
taakstraf. De 21-jarige man werd vrijgesproken van het
voorbereiden van een terroristisch misdrijf. Hij stelde in een
chatroom dat hij een document zou bezitten met daarin de
fietsroutes van premier Rutte. Een dergelijk document is echter
niet in zijn bezit aangetroffen. De 21-jarige man zou eind
november 2020 beginnen aan een opleiding binnen defensie,
hetgeen door zijn arrestatie is verhinderd. Na de arrestaties
van eind 2020 zijn er geen arrestaties meer verricht van jonge
Nederlandse accelerationisten.
De laatste maanden valt op dat de verschillen tussen de
uiteenlopende groepen binnen de brede rechts-extremistische
online scène eerder worden toegedekt dan uitvergroot zolang
de kern of het ultieme doel van het rechts-extremistische
gedachtegoed maar overeind blijft, namelijk de witte
wereldheerschappij.
De rechts-extremistische beweging in Nederland die al jaren
offline beperkt zichtbaar was, is ook ten tijde van de
coronamaatregelen maar beperkt in staat geweest om effectief
in te spelen op de onvrede over het coronabeleid. Het anti overheidsnarratief van een onderdrukkende overheid sluit
echter goed aan bij de rechts-extremistische complottheorie
dat de Joodse/linkse elite de Nederlandse traditie, cultuur, ras
en taal niet zou beschermen. Hierdoor is er wel meer
verwevenheid ontstaan tussen anti-overheidsextremisten en
rechts-extremistische aanhangers en weet men elkaar
voornamelijk online te vinden. Tijdens coronaprotesten was er
al sprake van enige vermenging met rechts-extremisten.
Interesse vanuit rechts-extremistische hoek voor
vuurwapens
De politie doet onderzoek naar strafbare online uitingen van
leden en beheerders van accelerationistische accounts en
chatgroepen. In deze kringen blijkt een grote fascinatie voor
allerlei wapens te bestaan. Op woensdag 9 februari 2022 werd
na een ambtsbericht van de AIVD een 33-jarige verdachte in
Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 56
23
Zeeland aangehouden vanwege het beschikken over een 3D geprint semi-automatisch vuurwapen. De man deed online
verscheidene rechts-extremistische en racistische uitingen en
was ook in bezit van rechts-extremistische vlaggen en andere
memorabilia. Deze aanhouding lijkt daarmee een illustratie van
de waarneming dat rechts-extremistische personen steeds
vaker geïnteresseerd zijn in 3D-geprinte vuurwapens. Dit is
zorgelijk omdat dit de drempel tot het daadwerkelijk plegen
van (terroristisch) geweld kan verlagen. De Landelijke Eenheid
van de Politie voert op dit moment een breder onderzoek uit
naar 3D-geprinte vuurwapens in Nederland, die voornamelijk
voorkomen binnen het (niet-ideologische) criminele circuit. Bij
de politie komen verscheidene signalen binnen dat subjecten
binnen het rechts-extremistische landschap lid zijn of proberen
te worden van een schietvereniging of anderszins interesse
hebben in wapens en in het trainen ermee.
Zorgen om aantrekkingskracht van de krijgsmacht op
rechts-extremistische jongeren
De MIVD constateerde in zijn jaarverslag in 2020 dat sommige
rechts-extremistische jongeren in Nederland het aantrekkelijk
vinden om te werken voor de krijgsmacht. De eerder
genoemde 21-jarige man lijkt daar een nieuw voorbeeld van te
zijn. Radicalisering binnen elementen van de krijgsmacht is
risicovol, vooral gelet op de toegang tot en de training met
wapens. In het buitenland waren er de laatste jaren diverse
voorbeelden van defensiemedewerkers die radicaliseerden en
geweld toepasten of daarmee dreigden. De aantrekkingskracht
van de krijgsmacht op rechts-extremistische jongeren is te
verklaren. Zo is de externe presentatie van accelerationistische
groepen erg militaristisch geïnspireerd. Waarden en normen die
binnen de krijgsmacht gelden, zoals kameraadschap, moed en
trouw, staan ook bij veel rechts-extremisten hoog in aanzien.
Ook is er binnen delen van de rechts-extremistische beweging
een sterke affiniteit met wapens. Een relatief nieuw fenomeen
is dat in accelerationistische online netwerken wordt
geadviseerd het defensieapparaat te benutten voor het opdoen
van gevechts- en wapenvaardigheden om zich fysiek voor te
bereiden op een eventuele (eind)strijd. De aanwas van de
Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 56
24
rechts-extremistische beweging is vaak heel jong. Het zijn
personen die hun beroepskeuze voor de toekomst nog moeten
maken en deze gemakkelijk kunnen laten beïnvloeden door
rechts-extremistisch sentiment.
Vooralsnog weinig animo rechts-extremisten om te
vertrekken naar Oekraïne
Kort nadat Rusland eind februari 2022 Oekraïne militair
aanviel, kondigde de Oekraïense president Zelensky aan dat er
een ‘vreemdelingenlegioen’ opgezet zou worden. Al snel waren
er volgens de Oekraïense ambassade in Den Haag ruim 200
aanmeldingen uit Nederland, zowel van mensen met een
Oekraïense of Poolse achtergrond als van autochtone
Nederlanders, onder wie veteranen. Omdat deze groep
mogelijk gevechtstraining op kan gaan doen, kunnen er
veiligheidsrisico’s (vooral binnen eigen persoonlijke
levenssfeer) optreden als zij terugkomen. Vanwege het niet extremistische karakter van het officiële Oekraïense
‘vreemdelingenlegioen’ is het onwaarschijnlijk dat deelname
hieraan vanuit CT-perspectief risico’s voor Nederland met zich
mee zal brengen. Er bestaat echter ook een risico dat de oorlog
in Oekraïne aantrekkingskracht kan uitoefenen op rechts extremisten in Nederland. Dit zou geen nieuw fenomeen zijn.
Tussen 2014 en 2021 vochten volgens wetenschappers enkele
Nederlandse rechts-extremisten in Oekraïne, sommigen bij de
Oekraïense, anderen bij de separatistische/Russische
strijdgroepen. Eventueel zouden deelnemers aan het
gewelddadige conflict terecht kunnen komen bij rechts extremistische eenheden. Bij terugkeer in Nederland zouden zij
een risico kunnen vormen voor de nationale veiligheid.
Vooralsnog is het echter onwaarschijnlijk dat grote aantallen
rechts-extremisten naar het oorlogsgebied zullen vertrekken.
Bij de meeste rechts-extremisten in Nederland lijkt namelijk op
dit moment de bereidheid om naar Oekraïne te gaan te
ontbreken.
Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 56
25
Internationale ontwikkelingen rechts-extremisme
Verwevenheid rechts-extremistische groepen en anti overheidsgroepen in het buitenland
In Canada, Spanje, Ierland, Australië, het Verenigd Koninkrijk
en Duitsland hebben veiligheid- en inlichtingendiensten een
grote verwevenheid van het coronaverzet met rechts extremistische organisaties vastgesteld. Meer dan in Nederland
verloopt het protest op gewelddadige wijze. Een paar
voorbeelden uit andere landen illustreren de gewelddadige
polarisatie die in de afgelopen DTN-periode rond het
coronaverzet zichtbaar is geworden. Eind 2021 raakten in New
York rechts-extremisten tijdens antivaccinatie-bijeenkomsten
slaags met tegendemonstranten. In oktober 2021 namen
Italiaanse neofascisten en demonstranten in Rome deel aan
een massaprotest tegen vaccins dat ontaardde in geweld en
een poging om het kantoor van de premier te bestormen. In
hetzelfde land hebben rechts-extremisten na een betoging
tegen de coronapas het hoofdkwartier van een vakbond
vernield. In België werd de rechts-extremistische
instrumentalisering van de coronaprotesten merkbaar toen er
tijdens protesten in Brussel tegen de maatregelen eind 2021 en
begin 2022 rellen uitbraken.

(…)

Tijdens een fakkelprotest tegen het coronabeleid
op 12 januari 2022 in Utrecht was sprake van een
gewelddadige confrontatie vanuit een groepje antifascisten die
zich keerden tegen anti-coronamaatregelendemonstranten,
onder wie personen verbonden aan de extreemrechtse
splinterpartij NVU.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Transnational Nationalism

Hans Janmaat and the international contacts of the Centrumdemocraten
Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
37
Soort Uitgave:
Beschrijving:

This thesis concerns the international contacts of the Centrumdemocraten and how the leader of the radical right party influenced the international contacts. I thought of the topic due to my interest in political leadership and the radical right. I had read a lot about the international contacts of the current day radical right and was wondering if the radical right formed a transnational network in the past. This precise topic was not one I had looked into during my bachelor’s and master’s degree. I did study a wide breadth of topics. This included courses on neoliberalism, energy transitions, in and out groups in societies, formations of states and political leadership. However political leadership and the radical right have been the most interesting topics to me.

Bijzonderheden: MA Thesis Modern History, Leiden University
PDF
Download deze publicatie als PDF.

Factsheet extreemrechts in Nederlandse gemeentes

Update april 2021
Auteurs:
,
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
77
Soort Uitgave:
Beschrijving:

In het voorjaar van 2021 is de actieve aanhang van georganiseerd extreemrechts bij voortduring klein en versnipperd, het aantal uitgevoerde acties bescheiden en de geweldsdreiging minimaal. Op internet is recent echter sprake van een veranderde dynamiek rond extreemrechts, die nieuwe
dreigingen met zich mee brengt. Daarnaast is er sinds enkele jaren een vermindering te
zien van de maatschappelijke en politieke weerstand tegen extreemrechts, extreemrechtse
opinies en organisaties.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

AIVD jaarverslag 2020

Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
24
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Rechts-extremisme
Rechts-extremisten zochten vaker het grote publiek door ideeën te presenteren als
respectabel en door aan te sluiten bij publieke protesten. Online was er intensief
contact tussen extremisten wereldwijd, waarbij zeer gewelddadige propaganda
werd gedeeld.
Rechts-extremistische groepen in Nederland presenteerden
hun ideeën afgelopen jaar vaker als een intellectuele manier
van denken, die de aandacht verdient van het grote publiek.
Het zogenoemde alt-rightgedachtengoed is een mengelmoes van
complottheorieën, opvattingen over blanke suprematie, en fascistische,
nationaalsocialistische en conservatief-christelijke denkbeelden.

PDF
Download deze publicatie als PDF.

Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 55

Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
34
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Momenteel zijn er geen concrete aanwijzingen dat personen in Nederland een aanslag voorbereiden, maar dit is wel voorstelbaar. Ook vanuit rechts-extremistische hoek is een aanslag voorstelbaar, maar de huidige dreiging vanuit jihadistische en rechts-extremistische hoek leidt niet tot een hoger dreigingsniveau.

Rechts-terrorisme
De voorstelbaarheid van een terroristische aanslag in Nederland uit rechts-extremistische hoek is vooral gebaseerd op de betrokkenheid van jonge Nederlandse mannen bij internationale, online accelerationistische netwerken. Het accelerationisme is een rechts-extremistische ideologie die via diverse – voornamelijk besloten – sociale mediaplatformen wordt verspreid. De aanhangers verheerlijken en rechtvaardigen terroristisch geweld om versneld een rassenoorlog te ontketenen. Hierdoor willen zij chaos creëren in de samenleving waarin het huidige politieke bestel kan worden vervangen door een witte (nationaalsocialistische) etnostaat. Vanuit dit gedachtegoed zijn de afgelopen drie jaar in westerse landen enkele terroristische aanslagen gepleegd. In Nederland gaat het om ten minste een paar honderd Nederlanders van tussen de 12 en 20 jaar, die veel tijd online doorbrengen op internationale fluïde netwerken waar zich wereldwijd enkele duizenden deelnemers manifesteren. Voor wat betreft de Nederlandse deelnemers kan worden geconstateerd dat zij relatief vaak lijken te kampen met psychosociale problematiek en een gebrekkig sociaal vangnet hebben.

Bijzonderheden: Extreemrechts op blz 3, 14, 19, 27 en 29
PDF
Download deze publicatie als PDF.

European Union Terrorism Situation and Trend report 2021

Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
113
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Interessante stukjes over extreemrechts, buiten het speciale hoofdstuk op blz 80-91:

Right-wing (RW) terrorism
In 2020, three EU Member States experienced four terrorist
incidents motivated by right-wing extremism. One terrorist
attack using firearms was committed in Germany and
resulted in the death of nine people;8 another attack plot in
Germany was disrupted. A failed attempt to attack a public
institution occurred in Belgium, while one plot was foiled in
France.
At least three of the four perpetrators were nationals of the
country in which the attack took place or was planned, and
one of them was female.
In 2020, 34 individuals were arrested in eight EU Member
States on suspicion of involvement in right-wing terrorist
activity. Where the offence leading to arrest was reported,9
the most frequent offences were membership of a
terrorist group and attack planning and preparation, often
accompanied by possession of weapons. The suspects
were predominantly male, with an average age of 38, and
nationals of the country in which they were arrested.
The perpetrator of the completed right-wing terrorist
attack in Hanau (Germany) was motivated by racist and
xenophobic ideas, but does not seem to have referred to
previous right-wing attacks like the one in Christchurch (New
Zealand) in 2019, or taken part in transnational right-wing
online communities.10
Arrests of suspects planning to commit terrorist or extremist
attacks were made in several EU Member States in 2020. It
is concerning to note the increasingly young age of suspects
– many of whom were minors at the time of arrest. Most
are linked to transnational violent online communities with
varying degrees of organisation.
These online communities espouse the ‘leaderless
resistance’ concept of the SIEGE culture and accelerationist
ideas. Such ideologies promote the view that attacks by
individuals or small groups, rather than large organisations,
are required to accelerate the anticipated breakdown of
society. This can be used to justify lone-actor attacks, like
those observed in 2019.
Right-wing terrorism and extremism continued
to comprise a very heterogeneous set of
ideologies, political objectives and forms of
organisation, ranging from lone individuals linked
to extremist online communities to hierarchical
organisations. Violent Neo-Nazi and white
supremacist groups were dismantled and/or
banned in several EU Member States, including
Germany and Spain. Their stated aim was to
attack those whom they considered ‘non-whites’,
including people of Jewish or Muslim faith, to
destroy the democratic order, and to create new
communities based on racist ideology. Some of
these groups financed their activities through
criminal means, including drug trafficking.
Combat training and access to weapons are
factors increasing the capabilities of rightwing
extremists to commit acts of violence.
Right-wing extremists often own, and in many
cases collect weapons, and they tend to have
an increasing interest in paramilitary training,
sometimes outside the EU, for example in
Russia.
In 2020 enhanced public awareness of climate
and ecological crises led right-wing extremists
to increasingly promote eco-fascist views.
According to eco-fascism, these crises can be
attributed to overpopulation, immigration and
the democratic systems’ failure to address them.
Video games and video game communication
applications were increasingly used in 2020
to share right-wing terrorist and extremist
propaganda, in particular among young people.
Right-wing extremists continued to use a variety
of online platforms, from static websites to
social media and messenger services.
In the EU, Turkish ultranationalists were
involved in confrontations with critics of
Turkish government policies, including Kurdish
protesters.

(…)

Among right-wing extremists also, COVID-19 was observed
to accelerate the trend of spreading propaganda online,
rather than offline. EU Member States noted an increase
in transnational right-wing activities online, while in-person
contact was limited by COVID-19 restrictions on movement.
…

Right-wing extremists exploited COVID-19 to
support their narratives of accelerationism and conspiracy
theories featuring anti-Semitism, and anti-immigration and
anti-Islam rhetoric. Left-wing and anarchist extremists also
incorporated criticism of government measures to combat
the pandemic into their narratives.

(…)

The level of activity concerning explosiverelated
attacks linked to right-wing terrorism
or extremism did not increase further
compared to 2019 and the identified trends.
The methods still included the commission
of arson and explosive attacks with simple
improvised incendiary devices (IIDs) or IEDs
constructed with readily available materials. In
addition, some incidents once more showed
that right-wing terrorists were still interested in
and capable of manufacturing more complex
HMEs, such as TATP and nitroglycerine.

(…)

Right-wing extremists discussed methods to use
COVID-19 as a weapon: close contact, airborne and fomite
transmissions were suggested as sources of contamination
targeting minorities, politicians, police officers and
medical staff. Shipping of contaminated products was
also suggested. Taking advantage of the COVID-19 crisis,
right-wing extremists further suggested attacks on critical
infrastructure, governmental facilities and the use of cyanide
to contaminate drinking products.

(…)

Links to larger criminal networks appear to be less common.
Nevertheless, an overlap between organised crime groups
and right-wing extremists, in particular with regard to
weapons procurement and drug trafficking, has been
observed. In January 2020 in Mallorca, for example, Spain
arrested 16 members of United Tribuns Nomads Spain,
the Spanish chapter of an international organisation linked
to drug trafficking and sexual exploitation of women. Part
of the group’s proceeds in Spain was used to finance its
members’ activities in violent right-wing extremist groups,
including football hooligans and neo-Nazi groups38. Also
in Spain, a transnational group trafficking in weapons,
including military weapons, was dismantled in late 2020. The
group was providing weapons to drug trafficking networks in
southern Spain. Three individuals were arrested, including a
German citizen who was linked to right-wing extremist and
neo-Nazi networks and had at his home a collection of Nazi
objects, uniforms and flags.

(…)

Organisations can rely on their members for funding
activities. Violent right-wing extremist organisations in
Finland and Sweden, for example, finance their activities
mainly through membership fees and donations from their
members and supporters. Poland observed that, in addition
to collections from members, right-wing extremist groups
fund their activities through legal private businesses run
by members or by selling nationalist paraphernalia.

(…)

RIGHT-WING TERRORISM
The number of convictions for right-wing terrorism
increased in 2020 (11) compared to 2019 (6). In Germany,
eight German nationals appeared before the Higher Regional
Court of Dresden on charges of participation in a terrorist
organisation and, in one case, leadership of a terrorist
organisation. Five of the defendants were also charged with
other offences of breach of the peace and grievous bodily
harm. The court determined that, in September 2018, the
defendants set up an extremist, right-wing orientated chat
group with the aim of initiating a violent overthrow of the
existing social order. They had planned demonstrations
to take place on the 4 October National Day in Berlin and
considered using firearms. A few days before that, a trial run
took place in the Schlossteichinsel area of Chemnitz, during
which five members of the group were arrested. Further
planning by the defendants was revealed, partly from data
saved on their mobile phones. On 24 March 2020, the court
found all eight defendants guilty. The leader of the group
was sentenced to five years and six months’ imprisonment,
while the other seven defendants were given prison
sentences between two years and three months and three
years and nine months.
In Lithuania, on 18 September 2020 the Vilnius Regional
Court sentenced one defendant to a prison term of two
years and four months after it established that the man,
who belonged to the right-wing extremist group Feuerkrieg
Division (FKD, ‘Fire War Division’), attempted to commit an
act of terrorism. On 5 October 2019, he placed an improvised
explosive device (IED) at a building but it failed to explode.
He was also convicted of holding explosives for terrorist
purposes and a firearms-related offence.

(…)

The average prison term for separatist and right-wing
terrorism-related offences in 2020 was six years, and for
left-wing terrorism-related offences it was five years. This
average is higher than the average for right-wing terrorismrelated
offences (three years) and separatist terrorismrelated
offences (four years), and lower than the average for
left-wing terrorism-related offences in 2019 (19 years).

Bijzonderheden: Rapportage over terreurdreiging in EU. Blz 80-91 bevat hoofdstuk dat gaat over extreemrechts.
PDF
Download deze publicatie als PDF.

Van actie tot zelfverwezenlijking: routes van toetreding tot radicaal- en extreemrechts

Routes van toetreding tot radicaal- en extreemrechts
Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
416
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Op de Haagse Hoefkade stond op 10 augustus 2014 een groep radicale moslims
uit de Schilderswijk tegenover de anti-IS-demonstratie van het gelegenheidscollectief
Pro Patria (‘Voor het vaderland’). Vooraf draaide de geruchtenmachine
op volle toeren. Zo zou Pro Patria een koran willen verbranden, andersom
zouden radicale moslims uit de Schilderswijk brandbommen naar de demonstratie
van Pro Patria willen gooien.1
Aan beide zijden weet niemand meer wie de geruchten verspreidde,
maar het leidde ertoe dat de groepen in het hart van de Schilderswijk lijnrecht
tegenover elkaar kwamen te staan. Pro Patria scandeerde leuzen als ‘Geen
jihad in onze straat’. Het andere kamp gooide meegebrachte bakstenen en
doopte de rel om tot ‘de slag om de Schilderswijk’.2
De Mobiele Eenheid besloot dat Pro Patria moest afbuigen, wat de stoet
van ongeveer 150 mensen uiteindelijk na veel protest deed.3 De groep bestond
onder meer uit bekende radicaal- en extreemrechtse activisten, Vlaamse
nationalisten,
ADO-fans die net terugkwamen van een verloren thuiswedstrijd
tegen Feyenoord, Assyrische christenen, bezorgde burgers en een handjevol
Koerden, die allemaal meeliepen onder de vlag van een anti-IS-demonstratie.
Vanwege de komst van een aantal bekende gezichten uit het radicaal- en
extreemrechtse milieu kondigde Pro Patria vooraf strenge regels aan: geen
extreemrechtse uitingen en alleen Nederlandse vlaggen.
Hoewel de stoet had moeten afbuigen, claimde mede-initiator Paul Peters
van Pro Patria een overwinning, zo vertelde hij toen ik hem driekwart jaar
later voor Elsevier Weekblad sprak. De toenmalige Haagse burgemeester Jozias
van Aartsen (VVD) had immers de uit de hand gelopen demonstratie van Pro
Patria aangegrepen om voorlopig op grond van de openbare orde demonstraties
in de Schilderswijk te verbieden. En dus konden radicale moslims ook niet
meer in de wijk demonstraties ontplooien – waarbij ze en passant de Islamitische
Staat aanmoedigden.

Bijzonderheden: Dit betreft een proefschrift
PDF
Download deze publicatie als PDF.

De verschillende gezichten van de coronaprotesten

Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
30
Soort Uitgave:
Beschrijving:

In het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) 53 schreef de NCTV over de aanhoudende en soms intimiderende manifestaties van maatschappelijk ongenoegen sinds de uitbraak van COVID-19.

De zorgen over de coronaprotesten binnen de samenleving en het openbaar bestuur zijn alleen maar groter geworden door recente ongeregeldheden, zoals de rellen na de invoering van de avondklok op 23 januari 2021. Het is belangrijk om niet te vervallen in generalisaties, maar om juist de verschillende gezichten van de coronaprotesten te beschrijven. Rellende jongeren en hooligans zijn niet dezelfde mensen als vreedzame demonstranten met bijvoorbeeld grieven over de overheid. Binnen het uiteenlopende coronaprotest sinds de uitbraak van COVID-19 in februari 2020 zijn verschillende achtergronden en motivaties te ontwaren.

Bijzonderheden: Extreemrechts op blz 7 en 8, 22 en 23.
PDF
Download deze publicatie als PDF.

Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 54

Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
34
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Het dreigingsniveau wordt op basis van DTN 54 vastgesteld op niveau 3. Een terroristische aanslag in Nederland is voorstelbaar. Er zijn op dit moment in Nederland personen die radicaliseren of sterk geradicaliseerd zijn en een dreiging (kunnen) vormen. Momenteel zijn er geen aanwijzingen dat personen in Nederland een aanslag voorbereiden. Wel is het voorstelbaar dat een eenling overgaat tot het plegen van aanslag. De afgelopen jaren zijn aanslagen in Europa veelal door islamistische en jihadistische alleenhandelende daders gepleegd, bij wie extremistisch gedachtegoed soms gepaard kan gaan met psychosociale of psychiatrische problemen. De aanslagen in Frankrijk en Oostenrijk in het najaar van 2020 passen in het beeld van de dreiging die kan uitgaan van individuen. Het dreigingsniveau is gebaseerd op de onderstaande elementen.

Bijzonderheden: Extreemrechts op blz 4, 12 t/m 14, 19 en 20 en 27 t/m 29.
PDF
Download deze publicatie als PDF.

Monitor antisemitische incidenten 2020

Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
110
Soort Uitgave:
Beschrijving:

CIDI registreerde in 2020 135 antisemitische incidenten in Nederland. Hiermee zijn we terug op hetzelfde niveau als de door ons geregistreerde anti-Joodse incidenten in 2018. 2019 was wat aantal gemeten incidenten betreft een triest dieptepunt in de jaarlijkse CIDI-monitor, die dit jaar voor de 37e keer verschijnt.

Helaas zagen we het afgelopen jaar het aantal volgers van complottheorieën ernstig toenemen, zowel op sociale media als daarbuiten. Niet zelden worden Joden aangewezen als veroorzaker en/of belanghebbende bij het coronavirus. Het is goed te zien dat antisemitismebestrijding op de politieke agenda is gekomen, zowel landelijk als in sommige gemeentes. Er is nog veel werk te doen, maar de ingeslagen weg stemt hoopvol.

Bijzonderheden: Extreemrechts antisemitisme op blz 24 t/m 26
PDF
Download deze publicatie als PDF.

De rechtsstaat, een quickscan

De partijprogramma's voor de verkiezingen 2021 rechtsstatelijk?
Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
43
Soort Uitgave:
Beschrijving:

De commissie heeft bij zeven van de veertien onderzochte partijprogramma’s voorstellen aangetroffen die de toets aan de minimumnormen van de rechtsstaat niet doorstaan. Het gaat dan vaak om voorstellen op het gebied van immigratie en asiel. Die voorstellen kregen de diskwalificatie rood, meestal omdat ze openlijk discrimineren ten opzichte van bepaalde groepen burgers of hun de toegang tot de rechter ontzeggen of belemmeren.
Maar toch is het beeld dat de commissie heeft gekregen van de plannen van de meeste onderzochte partijen uiteindelijk positief. Het is duidelijk dat alle partijen worstelen met het antwoord op de vraag hoe onze democratie staatkundig moet worden (her)ingericht om te voldoen aan de eisen van deze turbulente tijd, hoe burgers beter betrokken kunnen worden bij ingrijpende besluiten die door de politiek genomen moeten worden, hoe instituties als de rechterlijke macht versterkt kunnen worden, juist om de grondrechten van burgers te beschermen.
Dit is de rechtsstatelijke opgave die voor de komende vier jaar partijen verbindt.

Bijzonderheden: Forum voor Democratie op blz 27 en 28, Ja21 op blz 30 en 31,PVV op blz 33 en 34,
PDF
Download deze publicatie als PDF.

Factsheet Online radicaal en extremistisch gedrag

Auteur:
Jaar:
2021
Taal:
Aantal blz:
23
Soort Uitgave:
Beschrijving:

Steeds openlijker
De afgelopen decennia heeft het online radicaal- en extreemrechtse landschap een vlucht genomen. Daarbij worden racistische en dehumaniserende uitingen niet enkel meer onder een pseudoniem in een hoekje van het internet gedaan op een webforum als Stormfront, maar steeds openlijker op sociale media gedeeld. Deze factsheet is opgesteld om meer inzicht te krijgen in deze online wereld en de betekenis voor de offline wereld. De online wereld vervult hierbij verschillende functies: rekruteren, aandacht genereren, mobiliseren, ideologie verspreiden, vinden van gelijkgestemden, ideologische rechtvaardiging, trollen en doxing, ondermijning van sociale cohesie en overheid en vermaak. Hoewel het online bereik van bekende fysieke (offline) radicaal- en extreemrechtse groepen relatief klein is en de geweldsdreiging al jaren gering is, is er wel een voortzetting zichtbaar van een eerder waargenomen ‘dreigcultuur’. Racistische en dehumaniserende berichten worden niet vanuit grote kanalen verspreid, maar eerder bottom-up door een netwerk van individuele gebruikers gedeeld. Deze toegenomen racistische commentaren en hate speech dragen bij aan verdere polarisatie en ondermijning van de sociale cohesie, met name wanneer het gaat om dehumanisering en het vergroten van de vijandigheid ten aanzien van groepen met een migratieachtergrond. Het online landschap is voortdurend in beweging. De informatie in de factsheet is een momentopname van september 2020. We actualiseren deze factsheet periodiek.

PDF
Download deze publicatie als PDF.