Deze tekst is onderdeel van onderzoeksresultaten kwartaal 1 ’23
Van grote demonstraties naar boekverbranding.
Rond 2015 was er in West-Europa heel veel onrust en angst over grote aantallen vluchtelingen, die naar Europa kwamen uit de Syrische burgeroorlog. Die angst en onrust werden versterkt door een aantal grote en dodelijke aanslagen door IS-aanhangers in onder andere Frankrijk, België en Duitsland. In deze sfeer ontstond in Duitsland een organisatie die zich verzette tegen wat zij zagen als de ondergang van het Westen door migratie en groeiende invloed van de Islam. Die organisatie noemde zich ‘Patriotische Europäer gegen die Islamisierung des Abendlandes’, afgekort Pegida.
Die beweging werd in Duitsland al snel een groot succes. Op wekelijkse demonstraties kwamen tienduizenden aanhangers af. Eén van hen was een in Duitsland wonende Nederlander, Edwin Wagensveld (1968). Die behoorde al snel tot de kern van Pegida in Duitsland en sprak regelmatig op Pegida-demonstraties. In oktober 2015 lanceerde Wagensveld ook een Pegida in Nederland. En dat werd aanvankelijk een relatief succes. Op Pegida-demonstraties in 2015 en 2016 kwamen tientallen en in enkele gevallen honderden demonstranten af. Opvallend daarbij was dat veel Pegida-aanhangers geen verleden hadden bij andere extreemrechtse bewegingen. Bovendien werd de beweging, door een smalle focus op een anti-Islam-boodschap, door velen niet als extremistisch gezien. Ook niet door veel autoriteiten.
Die situatie duurde echter niet lang voort. Toen vanaf de zomer van 2016 na de Turkije-deal, de aantallen vluchtelingen drastisch daalden, namen de aantallen activisten bij Pegida-acties snel af. Tegelijkertijd maakte Pegida zelf ook een aantal ontwikkelingen door. De boodschap werd breder getrokken: niet alleen de Islam, maar alle migranten werden een probleem. Daarnaast begon Pegida ook steeds meer andere thema’s uit het extreemrechtse domein over te nemen. Verder werd de organisatorische kern ook snel kleiner, doordat er rond oprichter Edwin Wagensveld regelmatig ruzies ontstonden.
Om ondanks de steeds kleinere zichtbaarheid en slagkracht, toch van politieke betekenis te blijven, organiseerde Pegida steeds vaker acties die zorgden voor onrust en commotie. Op die manier probeerde de organisatie, ondanks dat er bijna geen aanhangers van de beweging meer de straat op kwamen, toch het nieuws te halen. Nadat er eerst gruwelijke beelden van terreuraanslagen en IS-moorden voor moskeeën werden getoond en daarna een aantal keren een barbecue met varkensvlees voor verschillende moskeeën werden georganiseerd, is de meest recente stap op deze aandachttrekkers-escalatie-ladder het vernielen van de Koran geworden.
En inmiddels doet Wagensveld dat ook min of meer alleen. Dat beeld ziet er alsvolgt uit. Wagensveld kondigt vanuit zijn huis in Midden-Duitsland bij een Nederlandse gemeente aan dat hij een demonstratie wil houden tegen de Islam en daarbij een Koran wil verbranden of verscheuren. Wagensveld stelt dat boekverbranding onder de Vrijheid van Meningsuiting valt. Dan zijn er twee opties: Wanneer Wagensveld geen toestemming krijgt, of geen toestemming krijgt om een boek te verbranden, komt hij meestal toch uit Duitsland en laat hij zich arresteren. Wanneer hij wel toestemming krijgt, komt hij ook uit Duitsland en vernielt één of meerdere Korans. Zoals gezegd is hij hier meestal alleen, maar wel in gezelschap van een politieke vriend, een in Sassenheim wonende Duitser. Die legt alles vast op video en plaatst dat op de sociale mediakanalen van Pegida/Wagensveld
En daarmee is de actie in de ogen van Wagensveld altijd een succes. Want, ook al staat hij er alleen, het schokeffect doet zijn werk en vindt zijn weg naar de digitale aanhang en een enkele keer ook naar de reguliere media. En ook de onrust, ophef en tegenwerking wordt door Wagensveld telkens weer juichend omarmd. Wanneer zijn demonstraties worden verboden of wanneer hij wordt gearresteerd presenteert hij dat als een inperking van de Vrijheid van meningsuiting door een vijandige overheid. Wanneer er tegendemonstranten reageren op zijn provocaties roept hij dat het gaat om vrijheidsbeperking of als bewijs van islamitische invloed in Nederland. De onrust rond het vernielen van Korans reikte zelfs tot buiten de landsgrenzen en leverde Wagensveld een plek op de iraanse sanctielijst op. Maar dat maakte verder weinig indruk:
