Home » Publicaties » Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 57

Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 57

Jaar:
2022
Taal:Aantal blz:
39
Soort Uitgave:
Beschrijving:
Rechts-extremisme
Het accelerationisme blijft de voornaamste rechts-extremistische geweldsdreiging. Deze stroming propageert terroristisch geweld als legitiem middel om het ideaal van een witte etnostaat te bereiken. Een van de pijlers binnen het accelerationisme is de zogenoemde omvolkingstheorie, een complottheorie die in Nederland steeds meer onderdeel wordt van het publieke debat. Volgens accelerationisten kan de vermeende omvolking worden tegengegaan met geweld en het bespoedigen van een rassenoorlog. Hoewel accelerationistische aanslagen in Europa tot dusverre weinig zijn voorgekomen en accelerationisten zich vooral online uiten, maakt het inherent gewelddadige gedachtegoed een aanslag vanuit deze stroming voorstelbaar.
(…)
De voornaamste rechts-extremistische geweldsdreiging blijft voortkomen uit het accelerationisme. Net als veel andere rechts-extremistische stromingen is het accelerationisme op de omvolkingstheorie gebaseerd (zie ‘Normalisering van de omvolkingstheorie in Nederland’), waarbij aanhangers van het accelerationisme de nadruk leggen op het bespoedigen van een rassenoorlog. Met deze oorlog willen accelerationisten chaos creëren en het huidige politieke bestel vervangen door een witte nationaalsocialististische etnostaat. Zoals beschreven in eerdere DTN’s beschouwen zij het gebruik van terroristisch geweld als een gerechtvaardigd middel bij het ontketenen van die strijd. Nieuwe accelerationistische publicaties onderschrijven nog maar eens dat aanslagen door alleenhandelende daders en grootschalige aanslagen op vitale infrastructuur, zoals het stroomnetwerk, telecommunicatie en olietransport, moeten bijdragen aan de beoogde ontketening van een rassenoorlog.
Er zijn waarschijnlijk een paar honderd Nederlandstalige aanhangers van dergelijk rechts-terroristisch gedachtegoed. Het aantal Nederlandstalige aanhangers lijkt sinds 2021 niet te zijn toegenomen. Ondanks deze stagnatie kent de beweging wel verloop: sommige personen verlaten accelerationistische netwerken en anderen komen er juist nieuw bij. Het Nederlandstalige rechts-terroristische milieu kent daarnaast een lage organisatiegraad. Van een enkeling gaat een geweldsdreiging uit. Ook het profiel van de aanhangers is ongewijzigd. Het gedachtegoed oefent met name een aantrekkingskracht uit op kwetsbare jongens en mannen van 13 tot 30 jaar oud, die vaak een instabiele thuissituatie kennen en soms kampen met psychosociale problemen of psychopathologische condities, wat het aangaan van sociale contacten bemoeilijkt. Zij komen via internet en online gaming in contact met het gedachtegoed. Het online karakter maakt het lastig om in te schatten wie overgaat tot geweld: zij die online het hardst schreeuwen zijn niet per se diegenen die ook fysiek actie ondernemen.
Online gebruiken Nederlandstalige accelerationisten open en besloten socialemediaplatforms voor communicatie, rekrutering en het delen van propaganda. Het grote bereik van open socialemediaplatforms wordt benut, waarna wordt doorverwezen naar gesloten kanalen. Aldaar hebben accelerationisten meer ruimte om hun gedachtegoed in de meest extreme vorm te ventileren. Ook de trend richting alternatieve end-to-end versleutelde sociale media, zoals Wire en Element (voorheen Riot), gaat door. Dit is in lijn met het groeiende privacy- en veiligheidsbewustzijn van rechts-extremistische bewegingen en bemoeilijkt het zicht van inlichtingen- en veiligheidsdiensten op hun uitingen online. Accelerationisten blijven niet voortdurend op dezelfde socialemediaplatforms, maar bewegen van het ene naar het andere platform. Soms doen zij dit vrijwillig, bijvoorbeeld door de opkomst van geavanceerde platformen. In andere gevallen moeten zij door de contentmoderatie noodgedwongen uitwijken naar andere socialemediaplatforms. Ook komen er regelmatig nieuwe groepen bij terwijl andere verdwijnen.
Buiten het internet komt rechts-terrorisme minder vaak voor dan aanvankelijk werd aangenomen. Aanslagen met een rechts-extremistisch of accelerationistisch motief komen in Europa weinig voor. Dit betekent echter niet dat er van dit gedachtegoed geen dreiging uitgaat, want de mogelijkheid van geweld blijft bestaan. Zo vond in Slowakije begin oktober 2022 een aanslag met accelerationistisch motief plaats, waarbij twee mensen om het leven kwamen (zie paragraaf ‘Rechts-terroristische aanslagen geïnspireerd door accelerationisme en de omvolkingstheorie’). Daarnaast zijn vorig jaar zes personen in Europa aangehouden voor het plannen of voorbereiden van een terroristische aanslag vanuit een dergelijk motief en ook dit jaar zijn opnieuw verschillende accelerationisten gearresteerd, bijvoorbeeld in Engeland, Duitsland en Slowakije.
In oktober werd in Nederland een man veroordeeld wegens opruiing en de online verspreiding van rechts-terroristisch materiaal. De online verspreiding van dergelijk materiaal kan aanzetten tot terroristische misdrijven. Ook de verspreiding van ogenschijnlijk minder opruiende content, bijvoorbeeld in de vorm van zogenaamd humoristische memes, draagt bij aan de verspreiding en normalisering van radicaal gedachtegoed.
Normalisering van de omvolkingstheorie in Nederland
Een overeenkomst tussen het accelerationisme en de meeste andere rechts-extremistische stromingen is het geloof in de omvolkingstheorie. Terroristen legitimeren hun acties ermee, maar de theorie is afkomstig van alt-right. Het is een gegeven dat de demografische samenstelling van westerse landen de afgelopen decennia is gewijzigd, maar aanhangers van de omvolkingstheorie gaan uit van kwade opzet. Volgens de theorie zouden bepaalde groepen, vaak ‘de Joden’ of ‘de linkse elite’, op planmatige wijze de bevolkingssamenstelling van Westerse landen veranderen door witte mensen te vervangen door mensen met een andere culturele of etnische achtergrond. Vanuit de gedachte dat het voortbestaan van het witte ras door een Joodse elite wordt tegengehouden leidt de omvolkingstheorie tot een opleving van antisemitisme. Rechts-extremisten vinden dat de geboortecijfers van witte mensen omhoog moeten en keren zich tevens tegen rassenvermenging, feministen, de lhbti-scene en immigranten. Accelerationisten zien geweld en rassenoorlog als hét antwoord op de veronderstelde omvolking.
Een zorgelijke ontwikkeling is dat de omvolkingstheorie ook in Nederland van de uithoeken van het internet naar meer mainstreamdiscussies is verplaatst. Het openlijk en kritiekloos bespreken van dergelijk xenofoob en deels racistisch gedachtegoed, en andere complottheorieën, draagt bij aan de sociale acceptatie. Uit onderzoek blijkt dat het herhaaldelijk uitdragen van dergelijk gedachtegoed in de media en op sociale media bijdraagt aan verdere normalisering ervan. Daarmee is absoluut niet gezegd dat alle uitdragers van het gedachtegoed ook terroristisch geweld goedkeuren, maar het kan er wel aan bijdragen dat rechts-extremisten zich gelegitimeerd voelen in hun denkbeelden.
Rechts-terroristische aanslagen geïnspireerd door accelerationisme en de omvolkingstheorie
Dit jaar bleek al meermaals dat geweld kan voortkomen uit rechts-extremistische online milieus. Zowel de 18-jarige dader van een aanslag in mei op gekleurde bezoekers van een supermarkt in de Amerikaanse plaats Buffalo (tien doden), als de 19-jarige dader van een aanslag op een lhbti-bar in de Slowaakse hoofdstad Bratislava in oktober (twee doden) deelden rechts-extremistische manifesten waarin zij hun daden rechtvaardigden. De Slowaak, die naar eigen zeggen radicaliseerde op rechts-extremistische internetfora, verwees in zijn manifest naar het accelerationisme, eerdere rechts-terroristische aanslagplegers, mogelijke doelwitten en jodenhaat. Ook de dader van de aanslag in Buffalo vond inspiratie bij eerdere rechts-terroristische aanslagplegers. De Amerikaan deelde beelden van zijn aanslag via een livestream en ook hij publiceerde een lijvig manifest waarin hij zichzelf omschreef als een racist, fascist en antisemiet. Ideologisch baseert de dader van de aanslag in Buffalo zich vooral op de bovengenoemde omvolkingstheorie. Hoewel de dader niet expliciet naar het accelerationisme verwijst staat het idee dat de vermeende omvolking met geweld moet worden gestopt ook in zijn manifest centraal.
Het manifest van de Slowaakse aanslagpleger wordt op accelerationistische en neonazistische kanalen gedeeld en geprezen. Volgens partnerdiensten wordt de aanslag in Buffalo in besloten kanalen van Nederlandse rechtsextremisten verschillend beoordeeld. Klassieke neonazi’s zien weinig in een dergelijke aanslag omdat dit soort aanslagen contraproductief zijn voor hun eigen politieke projecten – waarbij zij zich eveneens op de omvolkingstheorie beroepen. Accelerationisten reageren juist positiever: zij verspreiden grappen en memes en verwijzen naar de dader – net als bij eerdere rechts-terroristische aanslagplegers – als heilige.
Rechts-extremistische groepen komen weer samen
Klassieke rechts-extremisten ontmoeten elkaar weer vaker tijdens fysieke bijeenkomsten. Sinds het wegvallen van de beperkende coronamaatregelen begin 2022 zoeken kleine groepjes neonazi’s en anti-islamdemonstranten elkaar op voor demonstraties, protestacties, stickeracties, fysieke trainingen of gezamenlijke activiteiten als wandelingen en borrels. Enkele tientallen Nederlanders bezochten daarnaast extreemrechtse evenementen in België, Duitsland en Hongarije en hebben contact met gelijkgestemden in Scandinavië. Daarnaast laten gekende en nieuwe rechts-extremistische groepjes online en via zichtbare uitingen in de publieke ruimte van zich horen. Het animo voor de gekende rechts-extremistische groeperingen in Nederland blijft beperkt en er gaat geen directe geweldsdreiging van uit. Wel kan sprake zijn van intimidatie van tegenstanders.
De dreiging van het klassieke rechts-extremistische gedachtegoed uit zich met name in de ondermijning van de democratische rechtsorde en in de aantasting van de rechtsstaat en de sociale cohesie in de samenleving. De normalisering van de omvolkingstheorie is daar een voorbeeld van. Rechts-extremisten dragen zulk gedachtegoed actief uit en hebben online en offline bereik. Gedachtegoed over bijvoorbeeld de stichting van een witte etnostaat tornt aan de grondrechten van groepen in de samenleving. Rechts-extremistisch gedachtegoed kan zich ook verspreiden via aansluiting bij andere protesten. Zo leidde eerdere aansluitingen bij het radicale deel van het coronaprotest en complotdenkers tot een vermenging van discoursen. Het is inmiddels soms lastig om rechts-extremisten te onderscheiden van anti-overheidsextremisten: er is sprake van een amorfe groep, waarbij onduidelijke, veranderende en gemengde denkbeelden vaak samengaan met persoonlijke grieven en psychische problemen.
Rechts-extremistische interesse voor een baan bij Defensie houdt aan
In 2020 constateerde Defensie een toegenomen interesse van rechts-extremistische jongeren voor een carrière binnen de Nederlandse krijgsmacht, zoals ook in het vorige DTN werd beschreven. Ze denken dat de krijgsmacht goed aansluit bij hun visie op mannelijkheid, strijd en zelfredzaamheid. Een deel van deze rechts-extremisten wil de militaire training die ze bij de krijgsmacht kunnen krijgen, inzetten om de samenleving te veranderen naar een witte etnostaat. Uit vervolgonderzoek van de MIVD blijkt dat de interesse van rechts-extremisten in een baan bij de krijgsmacht voortduurt. Het betreft momenteel een relatief kleine groep jongemannen en er zijn geen aanwijzingen dat zij op dit moment terroristische intenties hebben. Desondanks kan de aanwezigheid van rechts-extremisten de inzetbaarheid van de krijgsmacht schaden, met name door uitholling van de sociale cohesie en vermindering van het draagvlak voor het beschermen van de democratie en de pluriforme samenleving. Daarmee vormen zij een dreiging tegen de nationale veiligheid en de democratische rechtsorde.
Animo rechts-extremisten voor uitreis Oekraïne blijft minimaal
Nederlandse rechts-extremisten zijn nog altijd niet bereid om uit te reizen naar Oekraïne om te strijden bij een van de oorlogvoerende partijen. Kort nadat Rusland eind februari 2022 Oekraïne aanviel ontstond een discussie tussen rechts-extremisten over de vraag of ze aan Russische of Oekraïense zijde staan. Enerzijds werd Rusland gezien als agressor, anderzijds hadden zij moeite met de joodse achtergrond van de Oekraïense president. Meer algemeen beschouwen rechts-extremisten de oorlog als een broederstrijd waarbij witte mensen slachtoffer worden, en houden zich afzijdig. Tot op heden zijn dan ook nauwelijks Nederlandse rechts-extremisten naar Oekraïne vertrokken. Er lijkt ook geen sprake van een grote toestroom naar het strijdgebied van rechts-extremisten uit andere Europese landen.(…)Binnen het stikstofprotest grijpen verschillende actoren de kabinetsplannen vanuit verschillende motieven aan om in verzet te komen. Er is sprake van verschillende groepen die veelal los van elkaar en zonder afstemming, strategie of coördinatie opereren. In de eerste plaats gaat het om boeren die door de kabinetsplannen worden getroffen en die vooral uit economische en identitaire overwegingen in actie komen. Daarnaast bestaat er een groep van boeren die niet direct door de kabinetsplannen worden geraakt en andere sympathisanten die zich met de protesten verwant voelen. Deze groep wordt ook gedreven door identitaire motieven of anti-overheidssentimenten. Een laatste groep vormen anti-overheidsactivisten en -extremisten, complotdenkers en in mindere mate rechts-extremisten die aansluiting zoeken bij het protest. Zij zien het stikstofbeleid als onderdeel van een kwaadaardige onderdrukkende agenda die de overheid volgens zowel het elite-narratief als de omvolkingstheorie zou nastreven. Het onderscheid tussen de groepen die samen het stikstofprotest vormen is niet absoluut: ze kennen geen harde grenzen en kunnen in elkaar overvloeien. Het is ook niet altijd duidelijk wie achter specifieke acties zit; protesterende boeren of anti-overheidsactievoerders.
De aansluiting van anti-overheidsextremisten en complotdenkers bij het stikstofprotest kan verharding in de hand werken. Enkele uitzonderingen daargelaten, lijken de meeste boeren vooralsnog weinig ontvankelijk te zijn voor de bemoeienis van anti-overheidsextremisten en rechts-extremisten. Tot op heden lijkt geen sprake te zijn van significante en/of duurzame samenwerking tussen protesterende boeren en extremistische groepen. Wel lijkt het alsof delen van de boerenprotestbeweging de werkwijze van de anti-overheidsbeweging overnemen. Een toenadering is in de toekomst wel mogelijk gezien de raakvlakken die in ieder geval de anti-overheidsextremisten zien, de terminologie die protesterende boeren gebruiken en de mogelijkheden die vereniging tussen beide groeperingen zou bieden voor vergroting van de achterban.