Anti-institutioneelextremisme in Nederland

Over de relatie met extreemrechts staat beschreven:

2.3 Overlap met andere (extremistische) groeperingen
Het anti-institutioneel-extremisme is geen onderdeel van het rechts-extremisme, of andersom. Hoewel er veel overlap bestaat tussen beide bewegingen qua vijandigheid tegen de huidige overheid en instituties, gebaseerd op gelijksoortige onderliggende narratieven, ziet de AIVD het als twee verschillende bewegingen. Het grootste verschil zit hem in de manier waarop ‘de eigen groep’ wordt gezien. De rechts-extremist zet zich in eerste instantie in voor het ‘witte ras’ dat als superieur wordt beschouwd. Dominant binnen het rechts-extremisme in Nederland is de zogeheten ‘omvolkings-complottheorie’ waarin rechts-extremisten veronderstellen dat er sprake is van een joodse elite die bewust massamigratie faciliteert om het ‘witte ras’ te verzwakken. Door deze massamigratie zou het aandeel witte mensen in Nederland afnemen waardoor de zogenaamde witte identiteit wordt verdrongen. De overheid zou daarbij in opdracht van deze joodse elite handelen.Anti-institutioneel-extremisten zetten zich in voor het volk als geheel en zien thema’s als migratiebeleid als nieuw bewijs dat de ‘kwaadaardige elite’ het volk wil onderdrukken, maar zien deze onderdrukking ook in een scala aan andere thema’s. Anti-institutioneel-extremisten zijn niet per definitie antisemitisch, ook zien zij het ‘witte ras’ niet als superieur. Hoewel veel boodschappen die door anti-institutioneel-extremisten worden aangehaald een antisemitische oorsprong hebben, met verhalen dat de elite bestaat uit families zoals de Rothschilds, worden er zelden expliciet antisemitische uitspraken gedaan. Er wordt over het algemeen verwezen naar de elite, zonder hierbij naar ‘de Joden’ te verwijzen. De AIVD acht het waarschijnlijk dat veel aanhangers van het narratief over een ‘kwaadaardige elite’ niet bekend zijn met de antisemitische oorsprong van veel complotten. Het anti-institutioneel-extremistische narratief kan dan ook in potentie een etnisch en politiek veel diverser publiek aanspreken. Dit kan het rechts-extremistisch narratief minder omdat rechts-extremisten het zogenaamde witte ras willen beschermen en zich afzetten tegen andere ‘rassen’. Maar doordat thema’s zoals de energieprijzen, immigratie en het tekort aan woningen volgens beide groeperingen de schuld zijn van de overheid en instituties, kunnen beide zich goed vinden in het narratief over een ‘kwaadaardige elite’. Het narratief is erg wendbaar en verschillende soorten groeperingen haken aan naargelang het thema hen aanspreekt. Deze gezamenlijke afkeer van de overheid en instituties, en het geloof in een complot van een machtige elite die op de achtergrond de dienst uitmaakt, verenigt hen. Waar deze groepen overlappen, worden wel antisemitische uitspraken gedaan, waarbij verwezen wordt naar bekende antisemitische elementen van boodschappen. Ook maken rechts-extremistische groeperingen opportunistisch gebruik van thema’s en acties vanuit anti-institutioneel-extremisten om zelf een groter publiek en normalisering van hun eigen boodschap te bereiken.
Tegelijkertijd zijn er thema’s die bij beide groeperingen op een tegengestelde manier spelen. Op bijvoorbeeld het gebied van klimaat verschillen anti-institutioneel-extremisten duidelijk van ten minste een aantal rechts-extremistische groepen. Waar anti-institutionele groepen het klimaatbeleid zien als manier van de ‘kwaadaardige elite’ om het volk te onderdrukken, vindt een klein deel van de rechts-extremisten verduurzaming van de landbouw een belangrijk onderdeel binnen het nationalisme, waar zorgvuldig met de natuur wordt omgegaan. Een ander deel van de rechts-extremisten stelt dat de ecologische crisis massa-immigratie in de hand werkt. Overheden en multinationals zijn volgens hen de veroorzakers van deze ecologische crisis. Ook over hoe de wereld eruit zou moeten zien zonder de huidige ‘kwaadaardige elite’, verschillen rechts-extremisten en anti-institutioneel-extremisten van inzicht. Anti-institutioneel-extremisten willen de ‘kwaadaardige elite’ in eerste instantie omverwerpen, zonder samenhangend beeld van wat er daarna zou moeten gebeuren. Rechts-extremisten willen naar een nieuw systeem toewerken, waarbinnen zij meer invloed hebben, om zo toe te werken naar een maatschappij waarin het ‘witte ras’ en hun manier van leven beschermd worden.

Behalve de overlap met rechts-extremisme, zijn er enige, meer verrassende, signalen dat enkele aanjagers binnen het islamitisch-extremisme interesse tonen in het narratief over een ‘kwaadaardige elite’. Ook andersom is er vanuit anti-institutionele aanjagers interesse getoond in meer conservatieve opvattingen van de islam. Zij kunnen elkaar, net als de rechts-extremisten, waarschijnlijk vinden in hun gedeelde anti-institutioneel sentiment en conservatieve waarden.Hoewel er enige overlap zit met een aantal links-extremistische stromingen voor wat betreft hun ideeën over bijvoorbeeld de rol van de overheid, is er weinig samenwerking zichtbaar.