Met het verschijnen van de eerste uitgave van het tijdschrift Alert! in 1997 verscheen ook de eerste ‘Onder de Loep’, het artikel dat onderzoeksgroep Kafka verzorgt. Na 15 jaar en bijna 60 afleveringen is het tijd voor een terugblik. Een kritische terugblik: hebben we het al die tijd gedaan zoals we wilden? Hadden de artikelen het effect waar we op hoopten en waren de onderwerpen die we kozen altijd gelukkig?
Om te beginnen met de effectiviteit van de Loep. Het is altijd de intentie geweest om met de Loep meer te bereiken dan alleen een artikel te schrijven om de antifascistische beweging te informeren. Wij wilden ontwikkelingen binnen extreemrechts bekend maken aan een breder publiek. Maar ook de rol van individuele rechtsextremisten belichten. En dat alles om uiteindelijk een steentje bij te dragen aan de bestrijding van dat verschijnsel. Dat lukte de ene keer beter dan de andere keer. Zo waren wij zelf verbaasd over de grote impact van het recente artikel over PVV-statenlid Monica Nunes, die een flinke geschiedenis had op het Stormfront-forum (1). Aan de andere kant hadden we veel meer verwacht van de onthulling van het extreemrechtse verleden van PVV-kamerlid Raymond de Roon (2). Dat werd echter nauwelijks opgepikt door andere media.
Wat de precieze impact van de artikelen op individuele rechtsextremisten is, blijft vaak in nevelen gehuld. Soms horen we dat men trots is om genoemd te worden, soms dat men er veel aan doet om buiten beeld te blijven. Een half jaar na de start van Alert!, de tweede Loep was net verschenen, verkeerden we in de gelukkige omstandigheid dat we in een restaurant zaten naast de tafel van een Voorpost-delegatie. Die hadden net de laatste Alert! in handen gekregen met een artikel over hun eigen voorman. Dichter bij een onverdachte bron uit extreemrechts zijn we niet geweest en de kritieken waren zeer positief. Men was onder de indruk van het kennisniveau. Laten we het er dus maar op houden dat de meeste artikelen hun werk wel hebben gedaan.
Maar dan de vraag of onze onderwerpen altijd even goed gekozen zijn. Dat is natuurlijk lastig te beoordelen. Maar het is wel een cruciale vraag of je geen olifant van een mug maakt, of het belang van een publicatie altijd wel even goed is ingeschat. Dat is niet in alle gevallen zo geweest. Zo bleken bijvoorbeeld het ‘Nationaal Collectief’ en de ‘Dutch Defence League’ eigenlijk eendagsvliegen. Zonder een deuk in een pak boter te slaan verdwenen zij weer van het toneel. In andere gevallen hadden we een gelukkigere greep. Zo waren we bijvoorbeeld in staat om met de publicaties over het Stormfront-forum en de website Holland Hardcore een bijdrage te leveren aan de veroordelingen van gezichtsbepalende activisten achter deze initiatieven. Ook konden we ontwikkelingen rond ontstaan, groei en verdere ontwikkelingen van organisaties als Blood & Honour in Nederland, de NVU en Voorpost in veel gevallen goed analyseren, waardoor we veel inzicht konden geven in omvang, intenties en potentiële dreiging die van deze organisaties uitgingen.
Maar laten we eens een poging doen om te meten hoe goed onze inschattingen zijn geweest. We nemen de eerste acht personen die we behandelen (dat is de hele oogst van de jaren 1997-1999) en bekijken wat er verder van deze mensen geworden is. Wanneer nu, 15 jaar later, blijkt dat ze eigenlijk nauwelijks van betekenis zijn geweest hebben we misgekleund. Blijken ze echter nog jaren een prominente rol te hebben gehad dan beschouwen we de keuze voor hen als een succes. Wat dat betreft kunnen we kort zijn. Van de acht behandelde personen zijn er zes die de afgelopen vijf jaar nog actief waren en maar één persoon haakte vrij snel na de publicatie af.
Om met die laatste te beginnen, Marc de Boer was in de jaren negentig prominent lid van de CP’86. Hij schopte het tot bestuurslid en gemeenteraadslid van die partij. Na een aantal afsplitsingen eindigde hij aan het eind van dat decennium bij de Nieuwe Nationale Partij (NNP). Vanaf 2000 verdween hij echter volledig uit beeld.
In de periode dat De Boer actief was binnen extreemrechts zette hij vrijwel geen stap zonder zijn goede vriend Marcel Hoogstra. Ook die was prominent actief in de CP’86 en later in de NNP. Maar anders dan De Boer is Hoogstra nog steeds actief in extreemrechtse context, maar wel op een bijzondere manier. Nadat hij ongeveer 10 jaar geleden uit de actieve politiek verdween, lijkt hij zich geheel op zijn bouwbedrijven te hebben gericht: steigerbouw en isolatie. Maar daarmee bleek hij te kunnen voorzien in een belangrijk, maar schaars goed in het extreemrechtse wereldje: Werk. Welke werkgever wil er immers een ondergetatoeëerde naziskinhead met een strafblad-als-een-telefoonboek en een wapenobsessie aan een baan helpen of bijvoorbeeld de actieleider van Voorpost-Nederland in dienst nemen? Marcel Hoogstra wel. En hij ondersteunt op die manier zijn collega-rechtsextremisten hoogstwaarschijnlijk veel beter dan hij deed als actieve rechtsextremist.
Naast deze twee overduidelijke rechtsextremisten behandelden we in 1998 ook Prosper Ego, leider van het Oud-Strijders Legioen (OSL). Het OSL was een oerconservatieve, erg rechtse anticommunistische organisatie. Vooral tijdens de Koude Oorlog was zij een factor van betekenis in Nederland. Zij wist zowel fanatieke rechts-extremisten als prominente politici van de VVD aan zich te binden. Over Ego kunnen we eigenlijk kort zijn. Hij is inmiddels 85 jaar, maar geen steek veranderd. Was hij tijdens al zijn jaren als OSL-voorzitter (tot de opheffing in 2010) pro-Amerika, pro-Apartheid, anti-islam (behalve toen radicale moslims tegen de Sovjets vochten in Afghanistan) en anti-links. Tegenwoordig laat hij zich in identieke woorden horen in artikelen op diverse rechtse en extreemrechtse websites. En dat zal hij, mogen wij aannemen, de jaren die hem resten niet meer afleren.
Iemand waarvan je zou kunnen denken dat hij, net als Prosper Ego, zijn extreemrechtse activisme tot het einde der tijden vol zou houden is Tim Mudde. Mudde was de eerste persoon die wij behandelden in de eerste Alert! Maar, ondanks deze hooggespannen verwachtingen, is het anders gelopen.
Mudde was in 1997 bij de oprichting van Alert! al ruim tien jaar actief als achtereenvolgens skinhead, neonazi en bestuurslid van de CP’86. De CP’86 was destijds net uit elkaar gevallen en Mudde stapte over naar Voorpost Nederland. Vanaf die tijd is hij bijzonder actief gebleven bij veel, heel veel extreemrechtse activiteiten. Hij maakte muziek (Brigade M), startte een extreemrechtse postorder (Fenris), een radiostation (Radio Rapaille), een regionale stamtafel, een dierenrechtenclub (MDTB), een regionaal blaadje (Stamtafel Courant), een extreemrechts persbureautje (ONP), een jaarlijks voetbaltoernooi en we vergeten ongetwijfeld nog het een en ander. Hij was kortom een spin in het extreemrechtse web. Tot ongeveer een jaar geleden een armblessure hem een tijd aan de kant hield. Wat er toen precies gebeurd is, is ons niet bekend. Maar feit is dat Mudde kort daarna in rap tempo al zijn initiatieven opdoekte of overdeed aan anderen. Fenris hield opheffingsuitverkoop, de Stamtafelcourant werd over gedaan aan anderen en Radio Rapaille kwam volledig in Vlaamse handen. Mogelijk heeft Muddes voortdurende zoektocht naar werk een rol gespeeld. Hij vertelt al jaren aan eenieder die het horen wil dat hij veel last heeft van zijn negatieve bekendheid bij het vinden van werk. Tegelijkertijd zag hij dat als een offer voor de extreemrechtse zaak. In februari 2012 maakte hij er – voor zover bekend – voor het eerst werk van. Hij was niet aangenomen na een sollicitatie vanwege zijn extreemrechtse activiteiten. Mudde bracht de zaak onder de aandacht van de Commissie Gelijke Behandeling en kreeg gelijk. Het bedrijf had hem niet mogen weigeren op grond van zijn politieke overtuiging. Opvallend detail is dat Mudde bij de behandeling van die zaak verklaarde al een tijd niet meer politiek actief te zijn.
De soulmate van Mudde in 1997 was Marcel Rüter, ook afkomstig uit de CP’86 en samen met Mudde vanuit die partij overgestapt naar Voorpost. Rüter was in die tijd voorzitter van Voorpost. Hij probeerde met die club vooral de extreemrechtse achterban te scholen en deed pogingen om enig intellectueel debat binnen dat wereldje te bewerkstelligen. Hij keek daarbij nadrukkelijk naar Vlaanderen, Duitsland en Frankrijk, waar dergelijk debat al decennia lang gevoerd werd. Hij bleef dit proberen tot rond 2005 en gaf toen zijn voorzitterschap op. Hij dook (inmiddels halverwege de veertig) daarna nog enige tijd op in de gabber/hardcorescene. Het verhaal wil dat hij daar nog wel eens probeerde jongeren te winnen voor zijn ideeën. Of dat enig succes heeft gehad is niet bekend. Maar Marcel Rüter is daarna verdwenen uit het extreemrechtse politiek activisme.
Dan behandelden we nog twee neonazi’s: Ed Polman en Michiel Bos. Beiden zijn tot op de dag van vandaag actief. Ze kwamen allebei voort uit de CP’86 en waren daarna actief in NVU-kringen. Je zou dus kunnen denken dat Polman en Bos twee handen op één buik zijn, maar dat is zeker niet waar.
Ed Polman is in al die jaren een agressieve nazi-skinhead gebleven en leider van de gewelddadige nazigroep Combat 18 in Nederland. Hij was een aantal keren betrokken bij heftige geweldsincidenten en werd kort na de moord op Fortuyn gearresteerd. De politie verdacht hem van plannen voor een aanslag op een linkse politicus. Nadat enkele jaren geleden enkele naaste vrienden van Polman gearresteerd werden wegens grootschalig wapenbezit raakte zijn groepje in grote problemen. Er werden verklaringen tegen elkaar afgelegd bij de politie en er ontstonden grote ruzies. Sindsdien zijn de activiteiten van Polman beperkt tot het sporadisch meelopen met nazidemonstraties die door anderen worden georganiseerd. Af en toe loopt hij mee met de Nederlandse Volks-Unie (NVU). Maar meestal laat hij die demonstraties voorbij gaan, omdat hij een gruwelijke hekel aan partijleider Kusters heeft.
Michiel Bos daarentegen is – op een korte periode van ruzie na – altijd te vinden geweest in de omgeving van Constant Kusters. Eerst binnen de Arnhemse kring van de CP’86 en later als NVU-lid. En binnen de NVU neemt hij nogal wat activiteiten op zich. Officieel is hij ‘NVU-Ombudsman’. De bedoeling daarvan is dat hij een soort van bufferfunctie vervult, waardoor onvrede over de partij of de partijleider Kusters niet direct leidt tot de volstrekt ongecontroleerde woede-uitbarstingen van Kusters. In de praktijk blijkt dat echter niet zo goed te werken. Kusters heeft inmiddels zo goed als alle partijleden de NVU uitgejaagd. Daarnaast is Bos ook de vaste partijfotograaf die demonstraties, feesten en andere bijeenkomsten vastlegt en houdt hij af en toe een spreekbeurt op een bijeenkomst.
Tot nu toe zagen we eigenlijk maar twee profielen: volhouders en afhakers. De laatste persoon die we behandelen valt echter op, vanwege enkele opmerkelijke veranderingen. Het gaat om Wim Elsthout uit Haarlem. Wij schreven over hem in 1998 toen hij namens de Centrumdemocraten (CD) in de Tweede Kamer zat. Korte tijd later verloor deze partij echter al zijn parlementszetels. Elsthout verloor daarnaast zijn gemeenteraadszetel in Haarlem en zijn Statenzetel in Noord-Holland. Daarna werd het een tijd stil. Maar ongeveer nadat zijn wachtgeldperiode was afgelopen, dook hij in 2004 op bij het extreemrechtse partijtje Nieuw Rechts van Michiel Smit. Hij zette een lokale afdeling op, liep mee met demonstraties, was kandidaat bij verkiezingen en benaderde oud-CD-leden met het verzoek om op Nieuw Rechts te stemmen. Maar dat leidde uiteindelijk allemaal niet tot enig succes.
Twee jaar later probeerde Elsthout op oude roem een succes te behalen. Hij deed in Amsterdam mee aan de raadsverkiezingen onder de naam CD. Maar ook dat leidde nergens toe. Uiteindelijk is hij in kringen van Wilders-aanhangers terecht gekomen. In 2011 zette hij zijn steunhandtekening voor de PVV en was hij aanwezig bij een door de PVV georganiseerde pro-Wildersdemonstratie.
Als we deze korte opsomming zien als een test of we destijds bij de juiste personen zijn uitgekomen, dan kunnen we dat eigenlijk alleen maar bevestigend beantwoorden. Alle personen die we beschreven, op één na, zijn na publicatie nog lange tijd zeer actief en meestal belangrijk in het extreemrechtse circuit gebleven.
Wat leren we daarvan? Dat het verstandig is wanneer we de komende vijftien jaar doorgaan met deze publicaties.
Van harte, Alert!
(1) – Zie ‘Monica Nunes, nu aangesloten bij Forza!’ voor de gevolgen van dat artikel.
(2) – Zie ‘Extreemrechtse wortels Raymond de Roon’
Dit artikel is eerder verschenen in Alert!
