Het rommelt binnen de PVV Rotterdam. Drie maanden na de voor hen zeer teleurstellend verlopen gemeenteraadsverkiezing in deze stad ontslaat de lijsttrekker twee burgerraadsleden. Uit angst voor associatie met extreemrechts, wordt door hen gesteld. Opmerkelijk, want een half jaar geleden demonstreerde de PVV nog samen met zo goed als alle andere Nederlandse extreemrechtse organisaties. Met wie was dat precies? En wat vindt de PVV daar nu eigenlijk van?
Op 19 juni ontslaat de Rotterdamse PVV-fractievoorzitter Maurice Meeuwissen de burgerraadsleden Marjan Gonsalvez en Norbert Swaneveld. Zij beweren dat de aanleiding een gepland debat over een mislukte demonstratie van Pegida bij een Rotterdamse moskee is. “Hij was gewoon bang om met Pegida geassocieerd te worden” stelt Swaneveld die verder veel kritiek op het algeheel functioneren van Meeuwissen heeft. Miro Schäfer, die net als de burgerraadsleden PVV-kandidaat was nam deel aan de mislukte Pegida demonstratie. Hij noemt Meeuwissen nu een “Judas” en “Ouwe Mol”. Meeuwissen zelf wil geen commentaar geven. Angst voor associatie met extreemrechtse actiegroepen kan een reden zijn, maar dan is er wel sprake van een koerswijziging bij de PVV. Op 20 januari organiseerde de PVV een demonstratie in Rotterdam tegen het kabinet Rutte en ‘islamisering’. Hier waren veel extreemrechtse actiegroepen bij aanwezig, waaronder Pegida. Meeuwissen noch Wilders heeft afstand genomen van deze steun.
‘We moeten terugveroveren’
De aanleiding voor de PVV demonstratie van januari 2018 ligt in België, in Brussel om precies te zijn. In oktober 2017 kondigt Wilders aan een “islamsafari” in de Brusselse deelgemeente Molenbeek te houden. Samen met Filip Dewinter van het Vlaams Belang wil hij op 3 november poolshoogte nemen in dit “jihadistennest” en rond gebedstijd een persmoment houden vlakbij de Grote Moskee. De burgemeester verbiedt het bezoek vanwege een te verwachten hevige verstoring van de openbare orde. Ze stelt dat Dewinter en Wilders een stel extremisten met een “racistische haatboodschap” zijn, “die enkel komen om te provoceren.” Naar aanleiding van dit aangekondigde verbod geeft Wilders een persconferentie vanuit het Belgische federaal parlement. Hierin doet hij forse uitspraken. “Het cultuurrelativisme bij ons is de kanker aan de democratie van de toekomst”, zegt de PVV-leider. “Het zijn onze landen” laat hij weten. “En die landen moeten we gaan terugveroveren” vervolgt Wilders. “De tijd is gekomen dat we massademonstraties moeten gaan organiseren.” Hij sluit af: “U zult nog veel van ons horen.”
PVV demonstraties Amsterdam, Den Haag en Rotterdam
Het is niet de eerste keer dat de PVV haar achterban oproept te komen demonstreren. Op 20 januari 2010 moet Wilders in Amsterdam voor de rechter verschijnen vanwege het aanzetten tot discriminatie en haat tegen moslims. De PVV organiseert een manifestatie bij de rechtbank. Op deze woensdagochtend verschijnen zo’n driehonderd PVV-sympathisanten om Wilders te steunen, waaronder een flink aantal bekende extreemrechtse activisten. Tegelijkertijd voert het Vlaams Belang een solidariteitsactie bij de Nederlandse ambassade in Brussel.Den Haag
De tweede PVV demonstratie mobiliseert een aanzienlijk groter aantal mensen. Op een zaterdag in september 2013 demonstreren bijna vijfduizend mensen in Den Haag tegen de bezuinigingen van het kabinet Rutte. Onder de demonstranten bevinden zich grote groepen aanhangers van zeer verschillende extreemrechtse groepen, waarvan Voorpost het meest opvallend aanwezig is. De aanwezigheid van deze groeperingen leidde tot enige ophef. Het feit dat Wilders alle deelnemers bedankte voor hun aanwezigheid, zonder iets te zeggen over de aanwezige (symbolen van) rechtsextremisten leidde tot een felle discussie tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen in de Tweede Kamer. Ook het CIDI riep Wilders (tevergeefs) op afstand te nemen van neonazi’s.
Rotterdam
De derde grote PVV demonstratie, op 20 januari 2018 geldt als aftrap voor de campagne van de gemeenteraadsverkiezing in Rotterdam. Nederlandse PVV-sympathisanten kunnen op verschillende plekken opstappen in door de partij georganiseerde bussen. Daarnaast rijdt het Vlaams Belang met drie bussen actievoerders naar de demonstratie. Van tevoren wordt de aanwezigheid van verschillende extreemrechtse actiegroepen aangekondigd. Zowel de nazistische Nederlandse Volks-Unie (NVU) als Identitair Verzet, Voorpost en Pegida roepen hun achterban openlijk op aan de PVV-demonstratie deel te nemen. Enkele minder bekende extreemrechtse organisaties als Rechts in Verzet, Nederlands Verbond en het Patriottisch Front doen hetzelfde. Vanuit Vlaanderen komen activisten van het Vlaams Belang, Autonome Nationalisten Vlaanderen (ANV) en Voorpost. Er wordt van tevoren door de gemeente rekening gehouden met ongeveer duizend demonstranten. Na afloop wordt de opkomst ingeschat op 700 tot duizend deelnemers. Het grote aantal Vlamingen en de aanwezigheid van extreemrechtse actiegroepen (die samen ongeveer een derde deel van de demonstratie vormden), persoonsbeveiligers en journalisten maken deel uit van deze inschatting. De lage opkomst toont aan dat de PVV moeite heeft de eigen directe achterban te mobiliseren.
Welke personen en organisaties steunden de Rotterdamse demonstratie? En wanneer kunnen we de volgende ’terugverovering’ verwachten? Een analyse.
Extreemrechtse actiegroepen
Van vrijwel alle extreemrechtse actiegroepen die op dat moment in Nederland actief zijn, was de aanhang op deze demonstratie aanwezig. Zowel de in bovenstaand kader genoemde actiegroepen als enkele minuscule groepen als het Noord-Brabants Verzetsfront, Dutch Defence League en Brabant Zeeland Tegen Vluchtelingen gaven acte de présence. Van al deze organisaties was de leiding en een belangrijk deel van het kader aanwezig. Zij deden actief mee om een eigen boodschap naar buiten te brengen met vlaggen, leuzen, spandoeken en flyers.
- Nederlandse Volks-Unie
Een van de opvallendste aanwezigen waren de leden van de Nederlandse Volks-Unie (NVU). Opvallend omdat deze partij een nazistische achtergrond heeft. Vanuit deze politieke hoek klinkt veel kritiek op de PVV, met name vanwege hun positieve houding ten opzichte van Israël. Toch is de partij prominent aanwezig. Zowel de NVU-bestuurders Constant Kusters (1970) als Peter van Egmond (1950) kwamen naar Rotterdam om de PVV te ondersteunen. Van Egmond kent een lange geschiedenis binnen het extreemrechtse veld. Vanaf het begin van de jaren ’90 is hij via de Centrumdemocraten, CP’86, NNP, Nationale Alliantie en de Nationalistische Volks Beweging in 2011 secretaris van de NVU geworden. Sinds hij NVU-bestuurslid is bezocht hij minimaal twee keer (in 2013 en 2015) PVV-bijeenkomsten in Noord-Holland.
Kusters is NVU-voorzitter en net als zijn medebestuurslid al lang actief in de extreemrechtse politiek. Een verschil tussen hen is dat Kusters zich veel vaker openlijk nazistisch oriënteert en uitlaat. In 2006 voelt hij de behoefte om op het nazistische internetforum Stormfront alle twijfel rondom zijn ideologische achtergrond weg te nemen. Ik ben “nationaal-socialist tot in de kist” schrijft hij. Een jaar later laat hij weten dat de Duitse bezetting van Nederland een “ideologische bevrijding” was. Daarnaast heeft Kusters een veel gewelddadiger profiel dan Van Egmond. Hij is verschillende keren veroordeeld wegens vernieling, openlijke geweldpleging, wapenbezit, smaad en discriminatie en heeft daarom maanden in de gevangenis gezeten. Kusters ergert zich al jaren aan het “zionistisch gekwijl” van de PVV maar geeft zijn achterban toch verschillende keren de PVV als stemadvies.
Naast deze bestuursleden was ook de voorzitter van de jongerenafdeling van de partij aanwezig. Etienne van Basten (1978) was in 1999 kandidaat voor het Nederlands Blok in Utrecht. In 2016 wordt hij lid van de NVU om een jaar later voorzitter van de Germaanse Jeugd Nederland, de jongerenafdeling van de NVU, te worden.
Peter Bieleveld (1980) is kringleider van afdeling Rotterdam. Hij is steevast aanwezig op NVU-demonstraties. Hij laat daar echter niet veel van zich horen. Dat doet hij wel via zijn Facebook-account. Daar laat hij in 2015 weten de extreemrechtse terrorist Anders Breivik “een held” te vinden. Een jaar later stelt hij dat de Palestijnen recht hebben op het land Israël. Wat er met de inwoners van Israël dient te gebeuren is Bieleveld duidelijk: “Ik wil joden een eigen land geven in Auschwitz”. In 2016 wordt Bieleveld door zijn partij als ‘activist van het jaar’ aangemerkt.
Met de aanwezigheid van Richard Prein (1970) (kringleider Brabant) en René Rütze (1973) (kringleider Utrecht) was de NVU met meer dan de helft van het officiële kader aanwezig, aangevuld door verschillende activisten van de partij.
- Voorpost
Bij de PVV-demonstratie van 2013 in Den Haag was Voorpost van alle extreemrechtse actiegroepen het meest zichtbaar aanwezig. In Rotterdam is dat anders, wat duidt op een verminderd mobilisatievermogen van deze organisatie. Er zijn veel minder herkenbare Voorpost-activisten aanwezig. En ze vormen niet een groep, maar zijn verspreid aanwezig tussen de andere demonstranten. De Nederlandse Voorpost-voorzitter Robert Schaap (1970) was er in elk geval wel. Na de ineenstorting van de Centrumdemocraten in 1998 heeft Schaap die partij verlaten en zijn energie in Voorpost gestoken. Vandaag spant hij zich in om foto’s te maken, die normaal gesproken voor hun actieverslagen worden gebruikt.
De trouwe Voorpost-activist Dennis de Vries (1977) slaat weinig acties en bijeenkomsten over en is vandaag vanuit zijn woonplaats Utrecht naar Rotterdam gekomen. De Vries is sinds 2010 politiek actief bij onder meer Voorpost, de NVU en Identitair Verzet. Bij de laatste organisatie was hij enige tijd penningmeester. Vandaag valt hij vooral op vanwege zijn rol bij een confrontatie met politieke tegenstanders, waarover later in dit artikel meer.
Twee andere opvallende Voorposters zijn Peggy Notenboom (1974) uit Capelle aan den IJssel en Martijn Oelen (1980) uit Hengelo. Beiden zijn in het jaar voorafgaand aan deze demonstratie voornamelijk actief bij andere organisaties (respectievelijk Pegida en Nederlands Verbond) en houden zich vandaag ook op bij andere leden van deze organisaties. Maar beiden dragen ook prominent hun grijze Voorpost trui.
Notenboom, die sinds 2014 politiek actief is oriënteerde zich aanvankelijk alleen op Pegida. Met haar spandoeken gericht tegen dierenleed was ze daar een opvallende verschijning. Als Pegida in februari 2016 wil demonstreren in Amsterdam verbaast het Notenboom dat het Kameraadschap Noord Nederland (KNNL) op dezelfde dag een demonstratie in Winschoten organiseert. Het uitgesproken nazistische KNNL demonstreert daar tegen “asielmisbruik door economische migranten”. Ondanks de nazi-achtergrond van het KNNL beschouwt Notenboom hen als medestanders. Om de door haar gewenste “broederschap” vorm te geven en de onderlinge haat en nijd binnen extreemrechts in Nederland tegen te gaan verbindt Notenboom zich aan organisaties als de NVU, Demonstranten Tegen Gemeenten, het Nederlands Verbond en Forum voor Democratie. En op de PVV-demonstratie zien we haar dus met een Voorpost trui.
Martijn Oelen (1980) die eenzelfde trui draagt kennen we nog als bestuurslid van de Germaanse Jeugd Nederland. Vanaf 2011 is hij ruim een jaar voorzitter van deze jongerenafdeling van de NVU. In 2015 staat in Enschede een actiegroep tegen asielzoekerscentra op, Demonstranten Tegen Gemeenten (DTG). Oelen, afkomstig uit Overijssel is hier van het begin af aan bij betrokken.
- Nederlands Verbond
Intussen probeert Martijn Oelen te redden wat er te redden valt. DTG heeft een aanhang op verschillende plekken in het land opgebouwd en Oelen wil die achterban behouden. Samen met een aantal ex-DTG’ers richt hij het Nederlands Verbond op. Dit Verbond houdt zich net als DTG bezig met het deelnemen aan acties en demonstraties tegen moslims en vluchtelingen. De presentatie is echter een stuk minder militant. Op de PVV-demonstratie is het Verbond duidelijk te herkennen aan hun eigen vlaggen.
Tussen deze vlaggen staat Raphael Marchese (1974) uit Enschede. Marchese is een van de oprichters van DTG. Na de ineenstorting van deze organisatie zien we hem bij activiteiten van Voorpost en de NVU. Vandaag is hij samen met Oelen aanwezig bij het Nederlands Verbond.
- Rechts In Verzet
Deze demonstratie is een primeur voor Rechts In Verzet (RIV). Deze organisatie heeft tot dan toe enige bekendheid opgebouwd door de betrokkenheid van de oprichter Hugo Kuijper (1982) bij het protest tegen een moskee in Amsterdam. In januari 2018 legt Kuijper hier ’s nachts een onthoofde pop neer, wat veel onrust en ophef veroorzaakt. Zijn actiegroep Rechts In Verzet is dan net opgericht en verspreid foto’s van deze bebloede pop. Op de PVV-demonstatie is te zien dat deze groep voornamelijk wordt gevormd door een handvol afgesplitste Pegida-activisten. Kuijper is van eind 2015 tot oktober 2017 een van de actiefste leden van Pegida.
Voor die periode oriënteert hij zich bij de radicalere Dutch Defence League en de NVU. Na zijn afscheid bij Pegida zit Kuijper niet stil. Verkleed als Zwarte Piet voert hij actie in een basisschool in Utrecht, bij de woning van de politica en activiste Sylvana Simons en in de Amsterdamse raadszaal. Kortom, radicalere acties dan bij Pegida. Kuijper weet hier blijkbaar een aantal Pegida-activisten warm voor te maken, die nu samen met hem Rechts In Verzet vormen.
- Pegida
Pegida is met varkensmutsen, buttons, bordjes, een vlag en spandoek duidelijk herkenbaar aanwezig op de PVV-demonstratie. Pegida weet met het aankondigen van provocatieve acties met regelmaat de media te bereiken. Maar met de oorspronkelijke opzet van Pegida Nederland, het organiseren van een anti-Islamitische massabeweging, hebben de huidige activiteiten van Pegida niets meer te maken. Het vertrek van Kuijper en zijn vrienden gaf het al tanende Pegida nog minder invloed, wat zichtbaar is op de PVV-demonstratie. Slechts een handvol Pegida-mensen is op komen dagen. Het is de vraag hoe lang Pegida-oprichter Edwin Wagensveld (1968) nog het geld en de energie kan opbrengen om vanuit zijn woonplaats in Zuidoost Duitsland deze organisatie te leiden. Zeker nu hij tot een lange gevangenisstraf is veroordeeld vanwege belastingfraude in Duitsland.
- Identitair Verzet
Paul Peters (1979) maakt van elke gelegenheid gebruik het door hem opgerichte Identitair Verzet te laten groeien. Hierbij boekt hij wisselend succes. Het aan de achterban aanbieden van deelname aan de PVV-demonstratie zet hij in om vers bloed bij zijn organisatie te betrekken. Samen met zijn kompaan Michael Jansen (1985) heeft hij een nieuwe groep jongeren weten te mobiliseren. Met herkenbare shirts, truien en door middel van het uitdelen van eigen flyers proberen ze PVV-demonstranten over te halen zich ook bij hen aan te sluiten.
- Autonome Nationalisten Vlaanderen
Samen met het Vlaams Belang en Voorpost-Vlaanderen is ook een aantal activisten van de Autonome Nationalisten Vlaanderen (ANV) naar Rotterdam afgereisd. Deze groep komt wel vaker in Nederland, maar dan om demonstraties van de nazistische NVU te ondersteunen. Dat de leden van de ANV eveneens een voorliefde voor het Derde Rijk hebben blijkt uit allerlei feiten. Maar het wordt mooi geïllustreerd tijdens een ANV-bijeenkomst in december 2015, waar de leden Andy Hendrickx (1978) en Lieven Vanleuven (1961) hun bewondering voor Adolf Hitler uiten. Hendrickx en Vanleuven zijn beiden present bij de PVV in Rotterdam.
- Overige activisten
Naast de hierboven genoemde activisten duiken allerlei personen op die niet zo duidelijk aan een organisatie te koppelen zijn. Zoals de in Vlaanderen woonachtige Nederlander Jeroen van den Berg (1986). Hij was lid van het nazistische Ulfhednar en werd samen met andere leden van deze organisatie in 2014 veroordeeld vanwege het bezit van vuurwapens en munitie. Volgens de AIVD bereidden zij zich voor op een aanslag in Zuid-Afrika, maar de rechter achtte dit niet overtuigend bewezen. Sinds zijn veroordeling is Van den Berg niet meer in verband gebracht met vuurwapens. Hij neemt nog wel geregeld deel aan extreemrechtse demonstraties in Nederland, Vlaanderen en Duitsland.
Een andere PVV-demonstrant met een link naar vuurwapens is Fausto Lanser (1991). Tot kort voor de demonstratie was Lanser een kopstuk van Studiegenootschap Erkenbrand. Na een onthullend artikel in de Volkskrant, waar Lanser in verband wordt gebracht met vuurwapens en een nazistische oriëntatie wordt hij tijdelijk uit de organisatie gezet. Vandaag is hij met minimaal een andere Erkenbrander aanwezig.
Peter van Vliet (1976) is nog geen twee jaar actief binnen extreemrechts, maar nu al een bekende verschijning in dit wereldje. Hij valt op door zijn extreme uitspraken over moslims, -“Schiet ze liever dood”- en zijn actiebereidheid. Hij zoekt regelmatig demonstraties van linkse politieke tegenstanders op. Alhoewel dit niet tot confrontaties leidt, bezorgt het hem wel een stoer imago. In het voorjaar van 2018 richt hij samen met een geestverwant de actiegroep ‘Stop Antifa Terreur’ op.
Owen Koenekoop (1997) richt zich vanaf het begin van zijn politieke loopbaan op het radicalere deel van de extreemrechtse beweging in Nederland. Nazistische uitingen en bedreigingen van politieke tegenstanders behoren tot zijn arsenaal. Zijn zoektocht naar geestverwanten brengt hem bij het nazi-duo Mike Brand (1975) en Robert-Jan Koelewaard (1972) uit Purmerend. Alle drie de mannen zijn vandaag aanwezig.
Met het noemen van Alfred Vierling (1949) sluiten we deze opsomming af. Vierling is het benoemen waard vanwege zijn uitgebreide staat van dienst. Sinds de jaren ’80 is hij actief binnen extreemrechts in Nederland, in het verleden op prominente posities. Deze PVV-demonstatie grijpt Vierling aan om zijn contacten te onderhouden. Met onder meer leden van Erkenbrand en Identitair Verzet voert hij geanimeerde gesprekken.
Extreemrechtse theekrans
Direct na afloop van de demonstratie was in verschillende landelijke dagbladen te lezen dat de opkomst van de PVV demonstratie niet hoog was. Ook werd telkens de opvallende aanwezigheid van verschillende extreemrechtse groepen benoemd. Wilders liet zelf na afloop weten dat de demonstratie voor hem “een warm bad was.” Hij twittert: “Geweldig wat een opkomst en enthousiasme in Rotterdam!!”
PVV-standpunten als het sluiten van grenzen voor asielzoekers, sluiten van moskeeën en het verbod op islamitisch onderwijs kan doorgaans op goedkeuring rekenen van extreemrechtse actiegroepen zoals Voorpost, Identitair Verzet en Rechts in Verzet. Dit verklaart hun aanwezigheid op de demonstratie, ook al zijn ze op een aantal punten nog radicaler dan de PVV. Een ander deel van de extreemrechtse actiegroepen, zoals de NVU deelt die politieke analyse minder en heeft vooral kritiek op het gebrek aan antisemitisme binnen de PVV. Toch zijn ook zij aanwezig. Waarom?
Het motief is meerledig. Enerzijds willen deze organisaties hun steun uitspreken aan dat deel van het PVV-gedachtegoed dat hen wel zint. Anderzijds profileren zij zich tijdens de demonstratie bij de PVV-achterban, wat tot nieuwe aanwas van leden kan leiden. Daarnaast is een georganiseerde deelname aan een PVV-demonstratie simpelweg een activiteit om aan te bieden aan de eigen achterban. Bovendien een prettige activiteit, om eens met wat meer dan de eigen twintig actieve leden op straat te komen.
Een niet eerdergenoemd motief, dat wel belangrijk is bestaat uit het ontmoeten van andere extreemrechtse activisten. De Nederlandse extreemrechtse actiebeweging is klein. Veel organisaties zijn een afsplitsing van een andere organisatie, vaak na een ruzie. Een PVV-demonstratie is een gemakkelijke en min of meer neutrale plek om elkaar toch te ontmoeten. In feite is een PVV-demonstratie gewoon een extreemrechtse theekrans. Identitair Verzet liet weten dat hun verwachtingen van de demonstratie “hooggespannen” waren om teleurgesteld te concluderen dat de demonstratie geen vervolg heeft gekregen. “Helaas is het bij die ene gebleven” staat te lezen in hun nieuwsbrief. Kusters, leider van de NVU concludeert tevreden “dat alle nationalistische partijen samen op deze dag hebben gestreden.” Een samenwerking is dus mogelijk, aldus Kusters. “Hopelijk”, zegt hij “kunnen we vaker van dit soort demonstraties doorvoeren.”
Een aantal extreemrechtse organisaties en activisten maken van dit soort grotere extreemrechtse bijeenkomsten gebruik om in relatieve geborgenheid de confrontatie met tegenstanders op te zoeken. Bovendien in de hoop dat ze bij deze confrontaties steun kunnen krijgen van een deel van de PVV-aanhang. Dat was zichtbaar bij PVV-demonstratie in 2013, waar linkse demonstranten werden aangevallen. Ook bij deze demonstratie vindt een vergelijkbare situatie plaats.
Ergens halverwege de demonstratie staat een aantal leden van de politieke partij DENK langs de route opgesteld. Hun “Nederland is van ons allemaal” spandoek werkt voor de PVV-demonstranten, en dan met name voor het deel dat wij in ons artikel beschrijven als een rode lap op een stier. De politie moet zich tussen beide groepen opstellen om een gewelddadige confrontatie te voorkomen.
In 2017 kondigde Wilders meerdere “massademonstraties” aan. Na Rotterdam is de PVV echter niet meer de straat op gegaan, laat staan met een massademonstratie. Wil de PVV geen platform meer zijn voor nog extremere organisaties? Viel de opkomst van de typische PVV’er die in Den Haag bij de demonstratie in 2013 nog volop zichtbaar was, te zwaar tegen in Rotterdam?
En, mocht de PVV alsnog gaan demonstreren, zullen ze dan afstand nemen van de extreemrechtse actiegroepen? Of zal Wilders hen opnieuw als een warm bad omschrijven? Het standpunt van de Rotterdamse lijsttrekker dat de PVV niet met Pegida geassocieerd wil worden wijkt in elk geval af van dat van Wilders.
In 2015 sprak Wilders nog op een Pegida demonstratie in Dresden. Een deel van de PVV-medewerkers en vertegenwoordigers zijn actief geweest in vergelijkbare organisaties of sympathiseren er mee. En de steun vanuit extreemrechtse actiegroepen, zowel op straat als electoraal is nog steeds groot.
De omgang met extreemrechts door de PVV blijft lastig. De PVV ziet zich door de jaren heen gedwongen om af en toe fel afstand te nemen van extreemrechts en zichzelf daardoor als ‘normale’ rechtse partij neer te zetten. Maar té hard, fel en consequent afstand nemen zou de PVV van een deel van de eigen achterban en activisten vervreemden. Dat dilemma is de twee Rotterdamse burgerraadsleden nu fataal geworden.
