Oprichting
In oktober 1984 worden Hans Janmaat en een aantal aanhangers na interne ruzies uit de Centrumpartij (CP) gezet. In november wordt door een aantal van hen de partij Centrumdemocraten (CD) opgericht. Ook Janmaat wordt lid van deze partij. In eerste instantie zit Janmaat niet in het bestuur, maar een jaar later trekt hij alle macht naar zich toe.
In 1986 doen beide partijen mee aan de verkiezingen. Een deel van de CP doet nog een poging om met de CD te fuseren. Deze fusievergadering (op 29 maart 1986 in Kedichem) wordt echter hardhandig door antifascisten verstoord. Dit levert weer grond voor allerlei nieuwe conflicten en de fusie gaat niet door.
De verkiezingen zijn een matig succes. Geen van beide partijen komt in de Tweede Kamer en de CD krijgt ook geen enkele gemeenteraadszetel. Bovendien komen beide partijen in opspraak wegens het ronselen van valse handtekeningen.
Na de verkiezingen gaat de CD haar eigen weg. De verschillen met de CP zijn echter uitsluitend personeel: Ideologisch staan zij voor dezelfde ideeën. Verder heeft Janmaat in zoverre van zijn CP-tijd geleerd dat hij de CD zo inricht dat hij alleenheerser wordt.
In 1987 doet de CD mee aan de Provinciale Statenverkiezingen. Weer is er veel rumoer over het verkrijgen van valse handtekeningen, maar opnieuw behaalt de partij geen zetel. Vervolgens probeert de CD voornamelijk in de publiciteit te komen met straatacties. Zo wil zij demonstraties houden in Haarlem (1987), Delft (1988), Kedichem en Rotterdam (1989) die allemaal worden verboden.
Succes
Inmiddels wordt steeds duidelijker dat Janmaat weer populairder wordt en in 1989 wordt hij dan ook weer in de Tweede Kamer gekozen. Ook dit jaar is er flink met handtekeningen gesjoemeld.
Een jaar later behaalt de partij bij de gemeenteraadsverkiezingen nog meer succes en krijgt 11 zetels. In Amsterdam worden W.J. Bruyn en Frans Hofman gekozen, in Den Haag Wil Schuurman en Jan Stoops, in Schiedam Alfred Vierling en Cees Krommenhoek, in Haarlem Wim Elsthout, in Dordrecht Chiel Koning, in Rotterdam Gerard Rieff, in Utrecht Wim Vreeswijk en in Purmerend Richard van der Plas.
Niet alles loopt echter even florissant dit jaar: De CD moet 65.000,- subsidie terugbetalen die ze niet besteed heeft aan wetenschappelijk onderzoek, waar het voor bedoeld was.
In 1991 wordt de CD in Utrecht en Noord- en Zuid-Holland in de Provinciale Staten gekozen. Wim Vreeswijk, Wim Elsthout en Mart Giesen nemen zitting. De CD lijkt niet meer te stuiten en opiniepeilers voorspellen ze 4 (1991) tot 12 (1993) kamerzetels. Dit groei-effect heeft meerdere oorzaken, maar duidelijk is in ieder geval dat het door Bolkestein in 1991 gestarte ‘Vreemdelingendebat’ de partij geen windeieren heeft gelegd.
Om dit extreemrechtse succes nog groter te maken, worden in 1992 een aantal pogingen ondernomen om tot een fusie tussen de diverse extreemrechtse partijen te komen. Onder leiding van het Vlaams Blok vergaderen de CD, CP’86, Democratisch Alternatief Nederland en de Realisten Nederland en bij latere vergaderingen ook het Nederlands Blok. Alle besprekingen leiden uiteindelijk tot niets en de partijen gaan onafhankelijk verder.
Verkiezingsjaar 1994
De CD blijft groeien en steeds meer mensen gaan de partij steunen. In 1993 is zelfs Joop Glimmerveen een maand lid van de partij. Hij wordt echter direct weer geroyeerd wanneer hij nog steeds nationaal-socialist blijkt te zijn. Tegelijkertijd wordt oudgediende Wim Vreeswijk geroyeerd en daar blijft het niet bij. In het jaar voorafgaand aan de verkiezingen wordt de partij geteisterd door affaires en bijbehorende royementen. Eerst wordt Martin van de Grind, de leider van de CD-jongeren, ontmaskerd als nazi-skinhead die betrokken was bij de moord op alternatieve jongere in 1986. Vervolgens wordt Yge Graman lijsttrekker in Amsterdam. Graman was in 1980 betrokken bij een overval op Marokkaanse hongerstakers in Amsterdam. Wanneer Janmaat na de dood van minister Ien Dales op de tv meldt dat hij geen traan om haar zal laten en in Elsevier zegt dat minister Hirsch Ballin geen hoge functie mag bekleden vanwege zijn joodse afkomst loopt de CD flink terug in de peilingen.
Daarnaast wordt ook vanuit verschillende hoeken de aanval geopend op de CD. Janmaat wordt gedagvaard wegens discriminatie, wat enige jaren later in een veroordeling zal uitmonden, de FNV besluit CD’ers te royeren en overal in het land worden anti-fascistische groepen (waaronder AFA) actief.
Het één en ander kan echter niet voorkomen dat de CD bij de gemeenteraadsverkiezingen een behoorlijke winst boekt en 77 zetels behaalt. Ook bij de Tweede Kamerverkiezingen lijkt de partij nog steeds een redelijk resultaat te gaan behalen. Wanneer heel Nederland door undercoveroperaties van drie journalisten echter mee kan kijken in de keuken van de CD (Yge Graman bekent dat hij een pand voor Surinaamse drugsverslaafden in brand heeft gestoken en Richard van der Plas tapt moppen over het vergassen van joden) loopt de populariteit dusdanig terug dat er ‘slechts’ drie zetels overblijven (220.000 stemmen). Janmaat, Wil Schuurman en Cor Zonneveld nemen zitting.
Puinhoop
Al snel na de verkiezingen begint de partij weer uit elkaar te vallen. In eerste instantie worden Yge Graman en Richard van der Plas geroyeerd naar aanleiding van onthullingen. Diverse zetels worden vervolgens niet bezet, gemeenteraadsleden verlaten de partij, worden geroyeerd of lopen over naar andere obscure clubjes en diverse anderen (waaronder Yge Graman en Henny Selhorst) belanden in de cel.
Ook wordt er onder leiding van Toon Poppe een poging gedaan Janmaat als partijleider te wippen. Deze poging mislukt echter jammerlijk en de opstandeligen worden de partij uitgezet.
Na een maand zijn 18 van de 77 zetels niet meer in handen van de partij. Na een half jaar zijn er 29 verdwenen. Dit levert vooral het Nederlands Blok en de Burgerpartij Nederland een flink aantal zetels op.
Tegelijkertijd worden in Mei 1994 Janmaat, Schuurman en de partij tot flinke boetes veroordeeld wegens uitspraken die zij op tv hadden gedaan. Wanneer deze uitspraak in 1996 door de Hoge Raad wordt bevestigd ontstaat er interessante jurisprudentie.
Bij de statenverkiezingen in maart 1995 behaalt de partij echter net als 4 jaar eerder 3 zetels. In Noord-Brabant Noord- en Zuid-Holland weten ze een zetel te behalen die respectievelijk door John van der Steen, Wim Elsthout en Pierre de Jong worden ingenomen.
Na het succes van 1994 begint de teruggang echter duidelijk vorm te krijgen. Bovendien doet de versplintering de partij ook geen goed. Met deze overwegingen in het achterhoofd vinden er weer toenaderingspogingen plaats tussen de CD en de CP’86. Tijdens alle gesprekken die hier in 1995 en het voorjaar van 1996 over worden gevoerd blijkt Janmaat echter maar interesse te hebben in één optie: Het opgaan van de CP’86 in de CD. Janmaat is hier in geïnteresseerd vanwege de grote groep actieve jonge leden van de CP’86.
De CD zelf timmert echter ook aan de weg. Vooral de kring Overijssel onder leiding van J.C. de Jong en bajesklant A.R. Waterink laat van zich horen. In oktober probeert de partij een openbare vergadering in Dedemsvaart te organiseren, die echter op het laatste moment verboden wordt. Nadat nog enkele pogingen om te vergaderen zijn mislukt, krijgt de CD wel (voor het eerst) toestemming om op 24 februari 1996 een demonstratie te houden in Zwolle. Deze demonstratie wordt door de CP’86 ondersteunt en trekt ongeveer 150 demonstranten. Janmaat pleit hier voor afschaffing van de Multiculturele Samenleving, een uitspraak waar hij later voor wordt veroordeeld.
Ook een demonstratie van de CD en CP’86 in Leerdam om de gebeurtenissen in Kedichem in 1986 te herdenken krijgt toestemming. Op 30 maart 1996 staan ongeveer 80 extreemrechtse demonstranten omgeven door een muur van ME en honderden woedende tegendemonstranten op een plein. Janmaat, Bas Rietveld, Martin de Regt en Tim Mudde houden toespraken.
Vlak hierna mislukt de fusie tussen de twee partijen, voornamelijk door tegenstellingen op het persoonlijke vlak.
De rest van 1996 kent uitsluitend tegenslagen voor de partij:
In april volgt dan de definitieve veroordeling van Janmaat en Schuurman door de Hoge Raad. Deze uitspraak maakt een brede interpretatie van anti-racismewetgeving mogelijk en betekent een zware klap voor de CD.
In november raakt de CD bij tussentijdse verkiezingen al haar zetels in Brabant kwijt (in 1994 wist de partij hier nog beslag te leggen op 14 zetels).
Kring Haarlem
In 1997 wordt geprobeerd het tij te keren. Vooral de kring Haarlem en de in Haarlem opgerichte Jonge Centrumdemocraten (JCD) laten van zich horen. De kring Haarlem levert het grootste deel van het partijkader en bijna alle actieve leden van de JCD. Deze komt vooral in het nieuws door het houden van een aantal folderacties bij scholen.
De Huidige stand van zaken
De CD bevindt zich op dit moment op een dieptepunt. In het land is nauwelijks nog sprake van enig kader en de ledentallen zijn drastisch teruggelopen. Een enkele kring weet nog wel enkele personen op de been te brengen. Voor de verkiezingen in 1998 blijkt de partij nauwelijks in staat om voor kandidaten te zorgen. Het is overduidelijk dat de partij te leiden heeft van het Bolkestein-effect.
Bolkestein heeft het anti-vreemdelingensentiment van de CD over genomen. Voor de rest heeft de CD zich überhaupt altijd als rechts-conservatieve partij gedragen, waardoor zij haar positie in het politieke scala kwijt is geraakt. Voor rechts-conservatieve politiek kan de kiezer namelijk al sinds jaar en dag bij de VVD terecht.
